‘De Joden probeerden ons keer op keer een staat aan te bieden’

Palestijnse mensenrechtenactivist Bassem Eid publiceerde 28 januari 2024 in Newsweek een vanaf 1922 gedocumenteerd overzicht van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Eid doet hiermee tevens een dringende oproep aan zijn mede-Palestijnen dat het ‘tijd is om ons te ontdoen van onze leiders en het vredesaanbod van Israël te aanvaarden’. ‘Het zijn de Palestijnse demagogen die persoonlijke macht belangrijker vinden dan het welzijn van hun volk, die deze openhartige aanbiedingen hebben afgewezen – ten gunste van eindeloze strijd en de wens dat de Joodse gemeenschap volledig vernietigd wordt.’

‘De Palestijns-Arabische nationalistische beweging heeft het Palestijnse volk verraden en zich consequent verzet tegen vrede’
₍_{Bassem Eid)}

Recent protest in Gaza
De op de Westelijke Jordaanoever woonachtige Palestijn Bassem Eid stelt dat de standpunten van de antisemitische Palestijnse politieke leiders vaak de stemmen overschaduwen van echte Palestijnen die naar vrede verlangen.

‘Hun stemmen worden slechts zelden gehoord, zoals bij een recent protest in Gaza, waarbij vrouwen en kinderen protesteerden tegen Hamas, waarbij ze de terroristische organisatie de schuld gaven van de tragedie van hun leven en de kloof tussen het volk en hun leiders benadrukten.’

De waarheid is complexer
Eid stelt dat er de laatste tijd veel kritiek op Israël is geweest omdat het zogenaamd een tweestatenoplossing zou hebben afgewezen voor het delen van het grondgebied van wat ooit het Britse Palestijnse Mandaat tussen twee volkeren was.

‘De waarheid is complexer. Als Palestijn die oprecht verlangt naar een tweestatenoplossing en een verbetering van de levensomstandigheden op de Westelijke Jordaanoever en in Gaza, geloof ik dat deze waarheid moet worden verteld: het is Israël – en de zionistisch-joodse gemeenschap voorafgaand aan de onafhankelijkheid – die consequent compromissen heeft aangeboden, dialoog en een tweestatenoplossing.’

_{Leden van de Al-Qassam Brigades, de gewapende vleugel van de Palestijnse Hamas-beweging marcheren op 22 mei 2021 in Gaza-stad, ter herdenking va}_{n de hoge Hamas-commandant Bassem Issa die de week ervoor samen met andere militanten werd gedood bij Israëlische luchtaanvallen}

Doel blijft: Vernietiging Israël
Het doel van het oprichtingshandvest van Hamas is niet co-existentie, vervolgt Eid, maar de vernietiging van Israël: Khaled Meshaal, voormalig hoofd van Hamas en nog steeds een van de hoogste leiders, verduidelijkte deze maand het standpunt van Hamas over het idee van een tweestatenoplossing:

‘Wij verwerpen dit idee, omdat het betekent dat je een belofte zou krijgen voor een [Palestijnse] staat, toch wordt van u verwacht dat u de legitimiteit van de andere staat erkent, namelijk de zionistische entiteit… We zullen ons recht op Palestina in zijn geheel niet opgeven, van de rivier [de Jordaan] tot de [Middellandse] zee.’ – Hij bleef vasthouden aan zijn overtuiging dat 7 oktober deze overtuiging alleen maar versterkte.’

Palestijns ‘leiderschap’
Maar het is niet alleen Hamas, zegt Eid. De mensenrechtenactivist graaft diep in de oorzaken van het conflict, en stelt dat het Palestijnse leiderschap zijn volk sinds het begin van de vorige eeuw heeft verraden – zelfs toen de Joden ‘keer op keer probeerden ons een staat aan te bieden’.

De geschiedenis van het Israëlisch-Palestijnse conflict met betrekking tot een tweestatenoplossing onthult volgens Eid een harde realiteit:

_{Palestijnse mensenrechtenactivist Bassem Eid}

‘Israël heeft consequent oprechte inspanningen geleverd voor vrede, maar werd van de kant van de Palestijnen geconfronteerd met afwijzing, verraad en bloedstollend geweld. Dit patroon van weigering, vooral belichaamd door groepen als Hamas, is het echte obstakel voor vrede geweest.’

De waarheid erkennen
Degenen die beweren dat ze vrede willen, moeten de confrontatie aangaan met de afwijzende elementen in de Palestijnse samenleving, waaronder Hamas, en ze uitdagen.

‘We moeten af van het Palestijnse establishment dat vijftien jaar heeft geregeerd zonder het Palestijnse volk daadwerkelijk te vertegenwoordigen. Alleen dan kunnen we hopen een weg te banen naar een vreedzame toekomst met twee staten’.

Salomon Bouman: ‘Een reflectie op Israël’
Opmerkelijk is dat het artikel van Bassem Eid deels overeenkomt met de lezing die Salomon Bouman op 14 januari 2024 in de Woudkapel in Bilthoven hield over Israël. Bouman studeerde politieke wetenschappen en internationale betrekkingen, vertrok in 1965 naar Israël en werd correspondent voor onder meer NRC. En bleef er meer dan 40 jaar.
(Bouman (1937) trouwde, kreeg twee kinderen en heeft inmiddels ook 4 kleinkinderen. Zijn kinderen en kleinkinderen wonen in Israël en zelf verblijft hij ook ieder jaar een aantal maanden in het land. – Hij overleefde de Tweede Wereldoorlog. Ook zijn vader, moeder en zusje overleefden, alle drie op een onderduikadres. Maar bijna niemand anders uit hun grote joodse families overleefde de oorlog. Het onderduiken en het verlies van zoveel geliefden liet in hun gezin diepe sporen na.)

_{Salomon Bouman} _{in de Woudkapel}

Livestream
Bouman sprak er vanuit zijn doorleefde ervaring, zijn brede kennis van internationale betrekkingen en zijn vermogen om daarop te reflecteren. Over de oorlog in Gaza ging hij kort in gesprek met een Palestijnse bezoeker. Van zijn eigen geschiedenis bleek de man, naar deze zelf zei, te weinig te weten. Bouman des te meer. Treffend blijken sommige overeenkomsten van Boumans verhaal met wat Bassem Eid nu publiceert in Newsweek. De lezing ‘Een reflectie op Israël’ van Bouman is HIER terug te zien en te beluisteren via de Woudkapel.

Bronnen:
* My Fellow Palestinians: It’s Time to Get Rid of Our Leaders and Accept Israel’s Offers for Peace (Newsweek, 28 januari 2024)
* De Woudkapel (livestream Salomon Bouman – 14 januari 2024)

Plattegrond Bitish Mandate for Palestine: Bron: uca.edu
Foto Leden van de Al-Qassam Brigades: De gewapende vleugel van de Palestijnse Hamas-beweging, marcheren op 22 mei 2021 in Gaza-stad, ter herdenking van de hoge Hamas-commandant Bassem Issa, die de week ervoor samen met andere militanten werd gedood bij Israëlische luchtaanvallen. (Foto door Emmanuel DUNAND / AFP) KREDIET: EMMANUEL DUNAND/AFP/Getty
Foto Palestijns mensenrechtenactivist Bassem Eid: X
Foto Salomon Bouman: De Woudkapel
_{Update: 2-2-2024 / 22-9-2024}

Mystiek is de diepe essentie van het geloof

De koningin van de wetenschappen, Theologie, is op sterven na dood. Een ‘uitdovende ster’, zo beschrijft hoogleraar theologie, Matthias Smalbrugge, haar in Trouw. De academische theologie heette ooit Koningin der Wetenschappen, nu is zij ‘een randverschijnsel binnen de academie’. – Terecht, we kunnen beter naar die eeuwige ster kijken: Mystiek. Mystiek is de echte koningin. Door haar zie je het onzichtbare, leer je dieper kijken, gaat een diepere laag voor je open. Dat ervaarde ik onlangs in het Dominicanenklooster in Huissen.

‘Mystiek laat God geboren worden in je ziel’
_{(Meister Eckhart)}

Immanuel Kant
In de achttiende eeuw stelde filosoof Immanuel Kant (1724 – 1804) dat de theologie niet aan de universiteit thuishoort: ‘Het uitgangspunt is immers de ratio’. En aan de universiteit is de ratio nu eenmaal de grond die alle wetenschappen met elkaar delen. Smalbrugge pleit helaas toch voor de ratio: ‘Willen wij de theologie behouden, laten we dan proberen het echte intellectuele debat nieuw leven in te blazen.’ – Vooral niet doen dus, dat ‘intellectuele debat’. Zeker niet als je jezelf wilt leren kennen.

Mystiek mysterieus?
Mystiek is levenswijsheid. Het is de weg naar ‘worden wie je bent’, tot zelfverwerkelijking: de ervaring van mystici uit alle tijden en culturen. Mystiek heeft voor velen een mysterieuze bijklank, maar als je die ervaart en voelt, besef je al gauw de waarde ervan. Mystiek is bovendien in alle religies te vinden. Zij is de diepe essentie van het geloof. Terwijl theologie God verstandelijk benadert, laat mystiek ‘God geboren worden in je ziel’, zoals Meister Eckhart dat zo mooi beschrijft. In het Dominicanenklooster volgde ik de Driedaagse ‘De mystieke blik’ – Meditatief leren kijken en zien.

Je ontwikkelt een mystieke blik
‘Je leert dieper te kijken, voorbij je eerste of tweede indruk. Je gaat onder en achter je ideeën, oordelen of inzichten kijken. Pas dan zie je vorm, kleur, perspectief en beweging. Je ziet dingen die je op het eerste gezicht nog niet zag. Er gaat een diepere laag voor je open. Je ontwikkelt een mystieke blik.’
_{(Frans Croonen, Dominicanenklooster Huissen, Driedaagse ‘De mystieke blik’ – Meditatief leren kijken en zien)}

Visio Divina: de mystieke blik
De ‘driedaagse’ is nauwelijks te beschrijven, wel te ervaren, te doen. Het is meditatief kijken en zien. Croonen verpakt de ‘mystieke blik’ in een zorgvuldig samengestelde driedaagse, die herhaaldelijk gegeven wordt het klooster. Croonen overweegt een vervolg, waarbij je naast beelden, ook teksten leest op dezelfde manier als Visio Divina: Lectio Divina.

_{Programma Meditatief leren kijken en zien}

Spirituele reis
‘We starten deze retraite met een verdiepende inleiding en gaan daarna aan de slag met verschillende kijkoefeningen. Je maakt daarbij een boeiende spirituele reis langs de meest uiteenlopende beelden en afbeeldingen: schilderijen, beeldende kunst, iconen, glas in lood, foto en zelfs video. Naast stilte en het leven op het kloosterritme zijn er ook momenten van uitwisseling. Daarin leer je je geraaktheid onder woorden te brengen en te delen, en je tegelijkertijd te laten inspireren door de blik van anderen. Want ook hier geldt dat ‘twee meer zien dan één’.’
_{(Frans Croonen)}

Transformatie
Gemiddeld staat een museumbezoeker negen seconden stil bij een kunstwerk. In de meditatie kijk je – veelal met open ogen – langere tijd naar een beeld of kunstwerk dat je zelf kiest of hebt meegenomen. In vier stappen.
– Kijk (wat zie je?)
– Overweeg (wat roept het beeld bij je op.)
– Bid (= ogen dicht, aandachtig de blik richten op je eigen innerlijk.)
– Schouw (contemplatief, je beschouwt het associatief, je gaat er een relatie mee aan, je probeert voorbij je zintuigen te komen. Je ondergaat een intieme persoonlijke ervaring, er vindt – wat in de mystieke traditie transformatie wordt genoemd – een verandering bij je plaats.)

Als je alle tijd neemt…
‘We leven meestal haastig, zijn druk met allerlei dingen en ook snel afgeleid. Dat maakt dat we vaak maar oppervlakkig om ons heen kijken. Maar als je alle tijd neemt om je ogen te laten ronddwalen gebeurt er iets nieuws.
_{(Frans Croonen)}

…gebeurt er iets wat je leven kan veranderen
Het is echt wonderlijk hoe je deze stappen kunt ervaren. Wat er in jezelf gebeurt, je gaat steeds meer zien, voelen, tot ontroering toe. Het beeld raakt jou. – Als we die ervaring in de kleine groep delen, komt de ontroering terug, komen (verstopte) gevoelens en ervaringen op. Er gebeurt iets dat nauwelijks is te zeggen. Het voelt licht ‘ontwrichtend’. Diep vanbinnen ben je je ervan bewust dat er iets is gebeurd wat je leven verandert. Transformatie.

Evelyn Underhill schreef Mystiek
Ik lees – niet toevallig, het viel me toe – Mystiek (Evelyn Underhill). Van dit spirituele boek nam ik kennis in de Woudkapel in Bilthoven. Jean-Jacques Suurmond hield er een interactieve lezing over. Hij vertaalde en bewerkte Mystiek, dat als ondertitel draagt: Hoe God werkt in de mens. Wonderlijk hoe mooi dit prachtige, toegankelijke boek aansluit bij de driedaagse in Huissen. De mystieke intuïtie van de kunstenaar heeft trouwens Underhills bijzondere belangstelling.

_{Twee versies van de cover… Die met die ‘roos’ blijkt de uiteindelijke versie…}
_{(Update: 10 11 2023)}

De nooit uitdovende belangstelling voor spiritualiteit
‘Het woord ‘mystiek’ komt vaan het Griekse muo en duidt op iets wat juist onder de oppervlakte is verborgen, zoals een spier onder de huid. (…) Underhills centrale stelling is dat, onder het gewone alledaagse bewustzijn, ieder mens een spiritueel besef heeft: ‘het vonkje van de ziel’. Het verklaart de nooit uitdovende belangstelling voor spiritualiteit, in welke vorm dan ook.
Af en toe wordt dat spirituele besef wakker en vangen we een glimp van onze bestemming op. We vergeten onszelf en worden een met bijvoorbeeld een geliefde, de natuur of muziek. Zulke eeuwigheidservaringen (‘Ik vergat de tijd’) zijn voorproefjes van de eenwording of vereniging met God. Ze blijven ons bij als momenten die kleur en diepgang aan het bestaan geven.
_{(Uit: Mystiek, Evelyn Underhill)}

Bronnen:
* Trouw, Tijdgeest: Red de theologie, ‘de koningin der wetenschappen’ / Theologie: een uitgedoofde ster? (Matthias Smalbrugge, 28 oktober 2023)
* Frans Croonen, Dominicanenklooster Huissen, Driedaagse ‘De mystieke blik’ – Meditatief leren kijken en zien
* Mijn ervaringen in het Dominicanenklooster, Huissen (25 – 27 oktober 2023)
* Mystiek, Evelyn Underhill – Hoe God werkt in de mens | Vertaald en bewerkt door Jean-Jacques Suurmond | Paperback met flappen | 496 blz. | 1^e druk 2022 | (2e druk 2023) | € 32,99

FRANS CROONEN (‘s-Hertogenbosch, 1977) studeerde cultuurfilosofie aan de Universiteit Maastricht en vertrok na zijn afstuderen naar Nijmegen voor een verdiepingsjaar theologie aan de Radboud Universiteit, met een beurs van de stichting Thomas More. Trad in een klooster, maar vervolgde zijn weg in het bedrijfsleven en later in de zorg. Vond de liefde van zijn leven aan een Chinese rijsttafel. Meer info: www.zinenzijn.nl

EVELYN UNDERHILL (1875-1941), had al jong mystieke gewaarwordingen maar kende niemand die haar daarin kon begeleiden. Om haar ervaringen beter te begrijpen, stortte ze zich met enorme denkkracht en energie op de in haar tijd halfvergeten mystici. Haar boek verscheen in 1911 onder de titel: Mysticism, A Study in the Nature and Development of Man’s Spiritual Consciousness. Het vestigde in de Engelstalige wereld in één klap haar naam als autoriteit op het gebied van mystiek. Werd die sinds de Verlichting voornamelijk als een exotisch religieus zijspoor gezet, sinds dit boek wordt mystiek breed erkend als de diepe essentie van het geloof.

Vertaler JEAN-JACQUES SUURMOND (1950) is theoloog en gestalttherapeut. Brede bekendheid kreeg hij door zijn columns in dagblad Trouw en zijn boeken over spiritualiteit. Begonnen in de pinksterbeweging, is hij geboeid door de werking van God, wat onder meer leidde tot een proefschrift aan het Fuller Theological Seminary, Pasadena. Tegenwoordig heeft hij een praktijk voor supervisie en begeleiding.

Beeld: Bornia, 2012 (PD)
Citaat Meister Eckhart: Jason Valendy
Beeld Programma: Jahweh, mijn God, wat bent u groots – Marc Chagall – glas-in-loodramen in de Saint-Etienne-kerk in Mainz. (amazon.fr.)
Foto Frans Croonen: zinenzijn.nl

Een nieuwe filosofie van de vrije wil

We zijn ‘een product van onze genen, van onze geschiedenis en van onze omstandigheden’. – Filosoof en jurist Jurriën Hamer vertelt in De Woudkapel, tijdens de bezinningsbijeenkomst van 10 september ’23, over de vrije wil. Humoristisch en prikkelend toont hij aan hoe filosofische ideeën over rechtvaardigheid, schuld en de vrije wil een enorme invloed uitoefenen op onze levens.

‘Iedere keer als je de wereld probeert te begrijpen,
eindig je niet met een persoon met een vrije wil.
Je eindigt met een lijst oorzaken en beweegredenen.
Je eindigt met pech en met geluk’
_{(Jurriën Hamer)}

Radicale implicaties
Hamer schrijft hierover in zijn debuut Waarom schurken pech hebben en helden geluk. Daarmee wint hij de Socratesbeker 2022, de prijs voor het beste filosofieboek. De filosoof laat mensen nadenken de vrije wil. ‘Een confronterend vraagstuk met radicale implicaties voor onze manier van leven – van onze politiek tot onze meest intieme relaties’.

Ons kosmische lot en de individuele vrije wil
Zijn verhaal is glashelder terug te lezen in zijn boek dat de ondertitel ‘een nieuwe filosofie van de vrije wil’ draagt. Jaarlijks wordt de Socratesbeker uitgereikt aan de auteur van het prikkelendste en meest urgente Nederlandstalige filosofieboek. Volgens de juryvoorzitter verdient de vrije wil niet de ereplaats die het nu in onze maatschappij inneemt:

‘Wellicht moeten we, net als de helden in Star Wars, ons nog bewuster worden van de verhouding tussen ons kosmische lot en de individuele vrije wil.’ Dit wordt volgens de jury ‘op uiterst elegante en heldere wijze’ beschreven in Waarom schurken pech hebben en helden geluk.’

Conflict in onszelf
Hamer beschrijft in de eerste helft van zijn boek drie redenen waarom we onszelf steeds maar weer proberen te overtuigen van het bestaan van de vrije wil, zoals: het is een machtsinstrument (‘Jij hebt hier zelf voor gekozen.’); het maakt ons gelukkig (‘Maar wat is geluk?’); het vormt een essentieel onderdeel van onze morele overtuigingen (‘Aanvaard de zoektocht naar een nieuwe, betere moraal’). En…

‘Ons geloof in de vrije wil wijst uiteindelijk op een existentieel, onoplosbaar conflict in onszelf. Pas als we dat inzien, ligt een betere wereld onder handbereik.’

Nieuwe moraal
De kern van de tweede helft van het boek is gewijd aan een nieuwe moraal die gebouwd is op menselijke waardigheid, en voorbijgaat aan schuld en verdienste.

_{Jurriën Hamer in De Woudkapel}

‘Allereerst draait de nieuwe moraal om radicale gelijkheid: de overtuiging dat mensen niet alleen met waardigheid geboren zijn, maar deze waardigheid tot aan hun dood bij zich zullen dragen. Wat een mens ook doet, wat hij ook op zijn geweten heeft of krijgt, volgens deze moraal telt hij altijd mee, mag hij nooit afgeschreven worden, en houdt hij altijd recht op een gelukkig en vervullend leven.’

Meedenken
In De Woudkapel klinkt Hamers betoog spannend in de zin van ‘waar gaat hij (of het) heen met de vrije wil? De filosoof is goed te volgen en gemakkelijk kan je met hem meedenken. Het boek is eveneens helder, goed opgebouwd en prettig leesbaar.

De reflectieve wil
Waarom schurken pech hebben en helden geluk is doorspekt met voorbeelden en anekdotes, zoals de ‘vrije wil’ van Willem Alexander om voor Maxima te kiezen. Hamer verwijst naar anderen (veel filosofen natuurlijk) die met de vrije wil ‘stoeien’, en maakt onderscheid tussen de vrije wil en de ‘reflectieve’ wil. De filosoof stelt voor ‘dat we de vrije wil vervangen door de reflectieve wil, waarbij we de betekenis behouden, maar afstand doen van het idee van straf en beloning’. Volgens iFilosofie #61 is zijn betoog overtuigend:

‘Vakkundig ontleedt hij alle bezwaren en laat hij zien dat de reflectieve wil betere uitzichten biedt dan de vrije wil’.

_{De Woudkapel – Bilthoven}

Mensen zijn het product van hun verleden
In zijn boek ontmoet je ‘straatrat’ Aladdin en prinses Jasmine; lijkt het idee van de vrije wil sterk op dat van God; lees je over de grot van Plato, en nog veel meer. Zoals de vraag: waarom straffen we? Het gaat over verantwoordelijkheid nemen, en dat ‘een rechtvaardige samenleving de waarde benadrukt van ieder mens, en niet zoals filosoof Michael Sandel voorstelt, van iedere productieve burger’. In zijn boek toont Hamer plausibel aan dat mensen het product zijn van hun verleden.

Beeld: Sven Franzen (De Morgen: Succes is vooral geluk en tegenslag pech, stelt filosoof Jurriën Hamer: ‘De mythe van de vrije wil maakt de wereld onnodig hard’)
– ‘Dat is verdiend’, denken we wanneer we promotie krijgen en een misdadiger een harde straf. Onzin, vindt filosoof en jurist Jurriën Hamer (33). Succes is geluk en tegenslag pech. ‘Dat klinkt eng, maar het leven wordt milder zonder de gevaarlijke leugen van de vrije wil.’
Foto Jurriën Hamer: PD
Foto De Woudkapel: De Woudkapel

De stilistische kracht van Marieke Lucas Rijneveld

Volgens de dominee is ongemak goed: ‘in ongemak zijn we echt’, zegt Jas in De avond is ongemak. Zij is in gesprek met twee padden over de verschillen tussen hen en haar. ‘Het belangrijkste verschil tussen jullie en mij is dat jullie geen vader en moeder meer hebben of ze niet meer zien’. In de zin die erop volgt – en typerend is voor de buitengewone en sterke stijl van schrijven van Rijneveld – zegt Jas: ‘Ik mis vader en moeder vaak, terwijl ik ze iedere dag zie’.

‘Het schrijnende verhaal van een gereformeerd boerengezin dat wordt getroffen door de dood van een kind. Door de ogen van Jas, die zich ophoudt in het niemandsland tussen kindertijd en volwassenheid, zien we hoe de familieleden elk op hun eigen manier omgaan met het verlies’

Niemandsland
Vrijwel alles wat Jas ervaart koppelt zij aan een herinnering of gedachte die nog meer van haar en haar leven laat zien; veelal met speelse, fraaie maar ook pijnlijke metaforen die ten dienste staan van wat ze als tienjarige beleeft, of beter gezegd ondergaat, in het boerengezin.

‘De avond is ongemak’ van Marieke Lucas Rijneveld is het schrijnende verhaal van een gereformeerd boerengezin dat wordt getroffen door de dood van een kind. Door de ogen van Jas, die zich ophoudt in het niemandsland tussen kindertijd en volwassenheid, zien we hoe de familieleden elk op hun eigen manier omgaan met het verlies. Vader en moeder zijn volledig verlamd door verdriet en zien niet hoe Jas en haar zusje Hanna en haar broer Obbe ondertussen langzaam ontsporen.’
_{(Uitgeverij Atlas Contact)}

De overkant
Het verlangen naar ‘de overkant’ is bij Jas (ze leeft in een jas die ze nooit uitdoet) sterk aanwezig, een thema dat je ook terugvindt in Rijnevelds dichtbundel Kalfsvlies. Aan de overkant ‘waar de wereld pas echt zou beginnen’. Zo opgesloten voelt Jas zich in het gezin waar ‘vader en moeder er wel zijn en ook weer niet’. Eigenlijk wil ze ‘andere ouders’, ‘ouders die je zien’. En aan ‘de overkant’ kan ze misschien eindelijk zichzelf zijn. Jas zegt niet zozeer naar ‘tietjes’ of ‘jongens’ te verlangen, maar naar zichzelf.

Beklemmend
Donker christelijk orthodox denken en leven slaat koud op je neer als je de roman De avond is ongemak (2018) leest. Ik schrik ervan, verkeren velen nog altijd in de tijd van Wolkers, ’t Hart en Reve? Bestaat dat leven nog altijd, terwijl ik, als veertienjarige, al in 1962 naar ‘de overkant’ kon gaan? En ik verliet slechts een milde vorm van (katholiek) geloof. – Duister, beklemmend, doodmakend is het leven waarin Jas, met zusje Hanna en broertje Obbe klem zitten. En de overkant lijkt voor hen onbereikbaar.

‘Ik ben voor de schemering thuis,’ riep hij naar moeder. In de deuropening draaide hij zich nog eenmaal om en zwaaide naar me, de scène die ik later in mijn hoofd steeds zou afspelen, tot zijn arm niet meer omhoogging en ik begon te twijfelen of we überhaupt wel afscheid hadden genomen.’
_{(uit: De avond is ongemak)}

Afstandelijk heel dichtbij
Rijneveld schrijft op een bepaalde manier afstandelijk, klinisch observerend. Met een loep zit ze weliswaar boven op het leven, maar doet dat alsof ze het boerengezin wetenschappelijk, met een helicopterview, bestudeert: zo op afstand schrijven lukt tenminste. Maar juist met die afstandelijkheid komt Rijneveld in de roman akelig dichtbij dat leven. Als lezer zit je er midden in, je wordt erin getrokken, soms tot in het detail, het verhaal laat je niet los. Naargeestig, terwijl je denkt: hoeveel gelovigen zitten hier nog in vast? Wat een wereld laat ze zien!

God verliezen
Jas schrijft erachter te zijn gekomen ‘dat je op twee manieren het geloof kwijt kunt raken: sommige mensen verliezen God als ze zichzelf vinden, sommige mensen verliezen God als ze zichzelf verliezen’. Jas denkt dat zij bij de laatste groep gaat horen.

Gedachtewereld
Literair gezien een juweel van een boek, met soms een hele gedachtewereld achter één woord of één zin. Mooi bijvoorbeeld als Jas zich afvraagt of dit ons oorspronkelijk bestaan is, of ‘wacht er ergens op aarde nog een ander leven dat net zo goed om ons heen past als mijn jas?’ Over haar vader: ‘Hij zegt nooit “sorry”. Hij krijgt het woord niet over zijn lippen, enkel Gods woord rolt er gemakkelijk uit’.

De wereld is ongemak | Marieke Lucas Rijnveld | 2018 | uitgeverij atlas contact | 272 pagina’s | 15,00 |
De avond is ongemak verscheen in 2018 en werd meteen een succes, bekroond met de ANV Debutantenprijs en stond op de longlist van de Libris Literatuur Prijs. De Engelse vertaling (The Discomfort of Evening) werd bekroond met de prestigieuze International Booker Prize.

Beeld Marieke Lucas Rijneveld (2022): wikiportret.nl – Michaël Roumen, CC-BY-SA 4.0
_{Update 06052025}

Mystiek is het hart van de spiritualiteit

Evelyn Underhill (1875-1941) had al jong mystieke gewaarwordingen maar kende niemand die haar daarin kon begeleiden. Om haar eigen ervaringen beter te begrijpen, stortte ze zich met enorme denkkracht en energie op de in haar tijd halfvergeten mystici. Dat leidde tot haar boek Mysticism (1911). Oud-columnist Jean-Jacques Suurmond (Trouw) vertaalde en bewerkte het tot Mystiek, hoe God werkt in de mens (2022). Volgens het Benedictijns Tijdschrift ‘Een klassiek overzicht… doorleefd werk… fris vertaald’. Op 11 mei 2023 geeft Suurmond over Mystiek een lezing in de Woudkapel, Bilthoven.*

‘Het paradoxale is: naarmate je verder komt op de mystieke weg,
ga je steeds meer twijfelen aan wie of wat God is’
_{(Jean-Jacques Suurmond, in: Tertio, februari 2023)}

‘Vandaag wordt, mede dankzij dit boek, mystiek serieus genomen en is er niets mis met religieuze taal. In haar latere publicaties gebruikt Underhill overigens minder het woord ‘mystiek’ en vaker ‘spiritualiteit’. Deze termen worden hier dan ook ruwweg als synoniemen gebruikt, waarbij ‘mystiek’ het hart van de spiritualiteit is.’
_{(Uit: Mystiek)}

_{‘In de klassieke inleiding tot mystiek (‘Mysticism’) put Evelyn Underhill uit honderden bronnen
om een unieke studie van de mystieke ervaring te presenteren’ – Amazon
‘Hoog tijd dat deze mystieke klassieker vertaald werd’ – Dagblad Trouw}

Op het Speling Symposium in 2022 vertelde de auteur dat Evelyn Underhill in het eerste deel laat zien hoe weinig wij in de werkelijkheid leven: hoezeer ons ‘ik’ met zijn beperkingen en onze doffe zintuigen de wereld vervormen, zodat we in een bubbel leven.

‘Vandaag de dag is dat door de sociale media misschien wel duidelijker geworden dan ooit. Elk mens lijkt gevangen te zitten in zijn of haar eigen wereldje. Underhill ziet de mystieke weg als een bevrijdingsbeweging die ons daaruit verlost en dichter bij God brengt, de enige Werkelijkheid. Al gaande die weg worden we zelf verwerkelijkt.’
_{(Speling Symposium)}

_{Jean-Jacques Suurmond}

Over de weg van een proces van omvorming dat de mystieke, of spirituele weg genoemd wordt, gaat het tweede deel van het boek, zegt Suurmond. De kracht van dit deel is dat Underhill niet zozeer iets origineels brengt, maar de grote mystici voor zichzelf laat spreken. Meestal zijn dat christenen, maar ze citeert ook mystici uit de Oudheid en de islamitische wereld.

‘Uit die ogenschijnlijke wirwar van ervaringen, uit heel verschillende tijden en culturen, destilleert ze de klassiek geworden vijf fasen, of vijf aspecten van de mystieke weg: ontwaken, loutering, verlichting, de donkere nacht van de ziel en, als vijfde, eenwording met de Ene, of vereniging met God. De mystieke weg is geen recht pad, maar net zo kronkelig als het leven zelf. Komt er nou nooit eens een eind aan die loutering? kun je je bijvoorbeeld soms afvragen.’
_{(Speling Symposium)}

_{De Woudkapel, Bilthoven}

* Lezing over Mystiek – dr. Jean-Jacques Suurmond | Donderdag 11 mei van 20:00 tot 21:30 uur | Info en aanmelden: De Woudkapel | Entree: € 12,50 | In de pauze van de lezing is het boek tegen korting verkrijgbaar.

In het najaar 2023 zal er onder leiding van Suurmond een gespreksgroep plaatsvinden in De Woudkapel, waarin dieper op de inhoud van het boek wordt ingegaan.

Mystiek – Hoe God werkt in de mens | Evelyn Underhill | Skandalon | Vertaling: Jean-Jacques Suurmond | 2022 | 512 pagina’s | Paperback | € 29,99 | Dit is de eerste Nederlandse vertaling van deze klassieker op het terrein van de spiritualiteit. Het boek heeft al veel bekende schrijvers geïnspireerd, van C.S. Lewis, T.S. Eliot, Thomas Merton tot Alan Watts en Richard Rohr.

Beeld: cover Mystiek (detail)
Foto Jean-Jacques Suurmond: Praktijk voor coaching en supervisie
Foto De Woudkapel: De Woudkapel