‘Philosofische bedenkingen over de conjunctie van de planeten’

Een bijzondere samenstand van planeten voorspelde op 8 mei 1774 – volgens predikant Eelco Alta – het ‘einde der tijden’: enkele planeten aan de hemel zouden dan dicht bij elkaar staan. ‘Verlichtingsdenker’ Eise Eisinga (1744-1828), destijds amateur-astronoom in Franeker, bouwde daarom – dit jaar 250 jaar geleden – een bewegend model van het zonnestelsel om te laten zien hoe het werkelijk zit. In het plafond van zijn woonkamer.

Het ‘einde der tijden’ bestreden met kosmische kennis

Sinds 2023 staat het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Dankzij Eise Eisinga, ‘wolkammer’ en amateur-astronoom in Franeker. Het begon allemaal in 1774 door een advertentie in de Leeuwarder Courant waarin een anoniem pamflet werd aangeprezen met de titel Philosophische bedenkingen over de conjunctie van de planeten. De advertentie benadrukte het komende ‘einde van de tijden’.

_{Leeuwarder Courant 1774 –} _{Conjunctie der vyf Planeeten} _(detail)

De hoogbegaafde Eisinga kreeg het in zeven jaar voor elkaar om in één oogopslag te laten zien waarom een samenstand van planeten op schijn berust: vanaf de aarde gezien, lijkt het alsof de planeten op een kluitje staan, maar in werkelijkheid staan Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de maan verre van dicht bij elkaar.

_{De leergierige en hoogbegaafde Eise Eisinga op 15-jarige leeftijd (1744-1828)}

‘Al maanden gebruikt Eise nu ieder vrij moment om de plannen voor zijn planetarium uit te werken. Eerst dacht Pietje [zijn vrouw] dat haar man een bescheiden tafelmodel wilde maken. Maar al snel was Eise begonnen over een voortdurend bewegend systeem, aangedreven door een staartklok.

Ook toen had Pietje nog niet echt begrepen wat haar boven het hoofd hing. Ze had Eise gevraagd hoe dat dan zou moeten als de kinderen groter werden. Zelf kon ze dat kwetsbare apparaat immers niet de hele tijd in de gaten gaan houden. Maar tot haar schrik had Eise haar geruststellend aangekeken en gezegd: ‘Dat hoeft ook niet. Ik bouw alles in het plafond!’
_{(Uit: Planeten aan het plafond, Academie van Franeker)}

_{Portret van Eise Eisinga uit 1827, geschilderd door Willem Bartel van der Kooi}

Het planetarium lijkt klein van de buitenkant, maar binnen blijf je je verbazen over de talrijke kamertjes en kamers, links, rechts, boven, beneden, die je met veel trapjes kunt bereiken. Een aantrekkelijk doolhof waarin je veel zicht krijgt op het technisch vernuft van Eisinga om het zonnestelsel in zijn woonkamer perfect te kunnen laten draaien. Hij maakte ook een compleet handboek met een nauwkeurige beschrijving: nog altijd kan daardoor het planetarium functioneren.

‘Vol ongeloof had Pietje uitgeroepen: ‘… Een hele sterrenhemel!? Hier in míjn kamer?’ En opnieuw had Eise haar doodkalm en in volle ernst geantwoord: ‘Nee hoor. Wees maar gerust. Alleen ons zonnestelsel maar. En een paar klokken …’.

Inmiddels heeft Eise al zijn spullen van tafel gehaald. Hij bergt de papieren op in de voorkamer. Ondertussen zet Pietje dochter Trijntje in de kinderstoel. Het eten staat op tafel en ze kijkt de kamer rond. Binnenkort is haar man klaar met zijn berekeningen. Hoe lang zal het nog duren voor hij de zaag in het plafond zet?’
_{(Uit: Planeten aan het plafond, Academie van Franeker)}

_{Tarantula Nebula NGC 2070}

Bronnen:
* Koninklijk Eise Eisinga Planetarium Franeker, Eise Eisingastraat 3, Franeker.
* Koninklijk Eise Eisinga Planetarium Franeker: ‘Planeten aan het plafond laat niet alleen zien hoe Eisinga’s meesterwerk in elkaar steekt, maar geeft tevens een indruk van de tijd waarin Eisinga leefde. Het boek is fraai geïllustreerd en voorzien van twee uitklapkaarten met toelichting op de werking van het planetarium en het raderwerk’.

Beeld: Het plafond van de woonkamer van Eise Eisinga in het planetarium – PD
Beeld Conjunctie der vyf Planeeten: 1774 Leeuwarder Courant
Beeld Eise Eisinga 15 jaar: Academie van Franeker
Portret van Eise Eisinga uit 1827, – geschilderd door Willem Bartel van der Kooi (Omropfryslan.nl)
Beeld Tarantula Nebula NGC 2070: James Webb Space Telescope (Eise Eisinga Planetarium) – PD

►NPO2 – Documentaire Sterrennacht: Het Eise Eisinga Planetarium in Franeker is sinds 2023 UNESCO werelderfgoed. Maar hoe gaat het met het hemelse erfgoed zelf? Zien wij nog wel dezelfde sterrennacht als Eisinga in zijn tijd? ( 11 mei 2024)
►NTR – Het Klokhuis: Eise Eisinga
►Het Planetarium is verkozen tot Kidsproof museum.
►Doeboek voor kinderen (8-12 jaar) – ‘Kinderen stappen de Planetariumkamer binnen en je ziet, net als bij volwassenen, de monden opengaan van verwondering. Na zo’n bezoek willen ze natuurlijk een herinnering mee naar huis. Daarom is er nu een Planetarium-doeboek, boordevol puzzels, weetjes en meer over de bouwer van het oudste nog werkende planetarium ter wereld’.

De strijd om het Nieuwe Jeruzalem

Woedt er (on)bewust een heilloze godsdienstoorlog? Joden, christenen en moslims belijden dat het Nieuwe Jeruzalem zal neerdalen, met de Messias, de Mensenzoon of Al-Mahdi als verlosser. Volgens sommige chiliastische christenen zal die ‘Nieuwe Stad’ ‘boven de aarde’ komen zweven. Gezien de vrijwel onstuitbare oorlog is dat momenteel wel de meest veilige plek. In Iran leeft de gedachte van verlossing sterk. Al-Mahdi, de Twaalfde Imam, wordt als bevrijder verwacht door vrijwel alle islamitische stromingen.

“De strijd tussen de uiteenlopende bevolkingsgroepen van Jeruzalem
zal wel doorgaan tot op de Dag des Oordeels.
Dan zal eindelijk blijken wie er nu eigenlijk gelijk had.”
_{(De Groene Amsterdammer, 1995, Arthur van Amerongen)}

De ideologie van Iran
Rechtsfilosoof promovenda Soumaya Sahla* sprak op 14 oktober jl. met Jort Kelder over de ideologie van Iran. Sahla vertelde dat voor zowel de soennieten als de sjiieten Jeruzalem belangrijk is. ‘Zij geloven dat de grote geestelijke verlosser Al-Mahdi de ware religie komt herstellen’. – Zou dat een drijfveer zijn voor Iran dat immers iedereen steunt die tegen Israël is, zoals Hamas en Hezbollah?

‘Hamas, de democratisch gekozen partij van de bezette gebieden heeft de afgelopen zeven dagen dood en verderf gezaaid, maar blijft geliefd in het Midden-Oosten alsook in Europa. Hoe zit deze organisatie in elkaar en wie helpt die Palestijnen met de lege portemonnee aan wapens, graafmachines voor de tunnels en verdere uitrusting? Zijn het de tentakels van Iran en Qatar en wat betekent dat voor de internationale onderhandelingstafel?’
_{(Uit: Podcast dr. Kelder en Co, fragment van: hoe terroristisch is Nederland?)}

_{Frits Bolkestein en Soumaya Sahla tijdens een Chanoeka-viering in 2017}

Het Nieuwe Jeruzalem
Openbaring 21 zegt: ‘Ik zag uit de hemel een heilige stad naar beneden komen, het nieuwe Jeruzalem. Die stad kwam bij God vandaan. De stad was helemaal van goud gemaakt, zo zuiver en glanzend als glas. De Heer, de machtige God, is zelf in de stad, samen met het lam.’ Volgens de stichting Israël en de Bijbel verwachten orthodoxe en niet-orthodoxe Joden geen geestelijk vrederijk. Verlossing is volgens hen een openbare gebeurtenis, die zal plaatsvinden voor het oog van het volk Israël en voor het oog van de wereld.

‘De messias zal komen om op de aarde een materieel rijk te stichten. Hij zal in Jeruzalem regeren. Niet in een Jeruzalem in de hemel, maar in het Jeruzalem op de aarde. Zijn koningschap is niet geestelijk, maar zichtbaar, materieel, zoals David en Salomo voor hem. De tempel die hij zal herbouwen, is niet een hemelse tempel, maar een aardse, waar wellicht weer offers zullen worden gebracht.’
_{(Uit: Israël en de Bijbel)}

_{Apostel Johannes beschouwt het hemelse Jeruzalem van God}

‘Jerusalem Sadness’
Het bizarre van het sluimerende Eindtijdgeloof is, dat de drie Abrahamitische religies (christendom, jodendom en islam) monotheïstische religies zijn. Toch verwachten (of willen) zij dat HUN God als messias, verlosser of bevrijder met het Nieuwe Jeruzalem zal neerdalen. Terwijl zij tegelijkertijd belijden dat er maar EEN God is. Het wachten is nu op ‘Jerusalem Sadness’, zoals De Groene Amsterdammer (al in 1995) schreef.

‘De strijd tussen de uiteenlopende bevolkingsgroepen van Jeruzalem zal wel doorgaan tot op de Dag des Oordeels. Dan zal eindelijk blijken wie er nu eigenlijk gelijk had. Voor de niet-gelovige aardbewoners rest slechts een troost: op de dag van het Eindgericht worden er extra bussen ingezet naar Tel Aviv, het Sodom en Gomorra van Israël.’
_{(Uit: De Groene Amsterdammer, Wachten op de eindtijd, Arthur van Amerongen, 22 november 1995)}

De Mahdi
AllAboutGod (volgelingen van Jezus) stelt dat terwijl christenen naar de wederkomst van de Mensenzoon uitkijken en de Joden naar hun Messias, moslims de Twaalfde Imam verwachten. Volgens deze evangelisatiewerkgroep is het opmerkelijk dat de theorie over de Twaalfde Imam een grote rol speelt in de tegenwoordige bezorgdheid van de wereld over Iran. ‘De Sjiitische presidenten van Iran zijn sterk toegewijd aan de Islamitische Messias Al-Mahdi’.

_{Imam Muhammad Al-Mahdi}

‘Door de jaren heen hebben al veel mensen beweerd dat zij de verborgen imam waren, maar het Iraanse leiderschap gelooft dat hij nog moet komen en heeft in het verleden de positie ingenomen dat zij zelf de wereld moeten voorbereiden op de komende Al-Mahdi. Om gered te kunnen worden, moet de wereld zich in een toestand van chaos en onderdrukking bevinden. De Iraanse president Ahmadinejad beweerde bijvoorbeeld dat hij “door Allah werd opgedragen om voorbereidingen te treffen voor de glorieuze verschijning van de Mahdi”.’
_{(Uit: De Twaalfde Imam)}

Iran
De door Allah aangewezen Al-Mahdi, aldus de werkgroep, is de enige die een gewelddadig pad vereist om de wereld te veroveren.

‘Het Iraanse leiderschap heeft beweerd dat ze een “ondertekend contract” met al-Mahdi hebben gesloten, waarin zij trouw zweren aan zijn werk. Wat houdt dit werk in? Met de zorgen over de nucleaire vermogens van Iran in het achterhoofd, zijn er berichten dat Israël volgens het Iraanse leiderschap van de kaart moet worden geveegd.’
_{(Uit: De Twaalfde Imam)}

De strijd om God
Karen Armstrong, een van de meest vooraanstaande en meest gelezen schrijvers op het gebied van godsdienst, trok in haar boek De strijd om God (2005) een vergelijking tussen verschillende soorten religieus fundamentalisme, aan de hand van stromingen als het protestantse fundamentalisme in de Verenigde Staten, de joodse orthodoxie in Israël en het moslimradicalisme in Egypte en Iran.

_{‘Meesterlijk. Pax Christi zou dit boek naar alle Midden-Oostenpolitici moeten sturen.’
(Abdelkader Benali)}

‘Religieus fanatisme, stelt Armstrong, een modern verschijnsel bij uitstek, een monster dat wordt voortgebracht door onze eigen Westerse beschaving.
De strijd om God bevat een urgente analyse van de verontrustende groei van religieus fanatisme, en biedt bovendien inspirerende suggesties voor vreedzame oplossingen.’
_{(Uit: De strijd om God)}

Zie de mens, niet zijn religie
Godsdienstoorlogen worden gevoed door mensen die elkaar niet (willen) zien als mens, maar als jood, christen of moslim. Onmiddellijk krijgen tegenstellingen dan de kans, ontstaat er polarisatie, strijd, onenigheid, geweld en oorlog. Pas als mensen elkaar op de eerste plaats als mens zien, ontstaan er kansen op ontmoeting, ontspanning, vrede.

Vrede
Een actueel voorbeeld is Deel de duif. Door de oorlog tussen Israël en Hamas kwamen de joodse Boaz en islamitische Selma met elkaar in contact. Nu zetten ze zich, samen met de joodse Noa en islamitische Oumaima, in om in Nederland de vrede te bewaken. ‘Om zo elkaar als mens te blijven zien,’ zegt Selma bij RTLNieuws. ‘Het mag in die gesprekken schuren, maar je intentie moet wel zijn om dichter naar elkaar toe te komen. Niet om te vervreemden. We willen onze gelijkenissen opzoeken. En die hebben we een hoop als joden en moslims. Ik geloof in dezelfde God als zij.’

_{Demissionair vicepremier Karien van Gennip ontving 20 oktober van joodse en islamitische jongeren}
_{een vredesduif als startschot van hun campagne} _#deeldeduif

‘Morgen bieden de vier jongeren Karien van Gennip, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, een vredesduif aan. En dat moet het startschot vormen van de online campagne Deel de Duif waarin ze eenieder oproepen om de voor de campagne ontwikkelde duif te delen op sociale media. Als symbool van vrede.’
_{(RTLNieuws, 19-10-2023 – Joodse Boaz en islamitische Selma willen vrede in Nederland bewaken: ‘We moeten oorlog niet importeren’)}

* Soumaya Sahla studeerde islamitische theologie aan de Islamitische Universiteit van Europa (IUE) en werkte als geestelijk verzorger in de islamitische gemeenschap. Sahla is onderzoeksassistente van professor dr. Benjamin Soares aan het African Study Centre (ASC) in Leiden; zij studeert daarnaast politicologie aan de Universiteit Leiden.

Beeld Het Nieuwe Jeruzalem: bijbelwoord.nl
Foto Frits Bolkestein en Soumaya Sahla tijdens een Chanoeka-viering in 2017: John van Hamond, volkskrant.nl.
Beeld Apostel Johannes: ‘Het hemelse Jeruzalem’, ontleend aan het Apocalyps-tapijt van het Château d’Angers, Frankrijk. (Wikipedia)
Beeld Imam Muhammad Al-Mahdi: Facebook
Aanbieding Vredesduif: Deel de duif
_{Update: aug 2025 (Lay-out)}

Israël: nog zo’n 224 jaar te gaan

Rabbijn Raphael Evers (re) sprak woensdag in een lezing tijdens de studiemiddag Geweldsteksten van de Raad van Kerken over teksten die ‘ons vanuit de Hemel geschonken zijn, teksten die de basis vormen van ons volksbestaan en ons heilig zijn’. Hij haalde het traktaat de Pirkee Awot uit het Joodse gebedenboek aan, dat stelt dat de wereld op drie principes berust: waarheid, recht en vrede.

‘Het woord vrede maakt zo een indruk omdat het gemis ervan zo pijnlijk duidelijk is. Vrede is een vaag begrip en ligt gemakkelijk met zichzelf overhoop. Vrede met onszelf hebben is al een heksentoer, vrede vinden in G’d is een levenstaak, en harmonie met het milieu lijkt nauwelijks meer haalbaar.’

Evers noemde vrede een geschenk van de medemens en een gave G’ds, maar de menselijke houding van ‘geen geweld’ ontstaat niet vanzelf.

‘Non-violence’ als het ‘ontbreken van gewelddadige uitbarstingen’ is te weinig. Wil er sprake zijn van enige duurzame vrede dan moeten wij hoger reiken.’

De rabbijn, verbonden aan het Nederlands Israëlisch Kerkgenootschap, vertelde over het Hebreeuwse woord voor vrede: sjalom, van het werkwoord sjaleem, dat volledig of perfect betekent. Sjalom is een van de G’dsnamen.

‘Het heeft de bijbetekenis van harmonie. De Tora bezigt de term sjalom in intrapsychische, intermenselijke, internationale en religieuze zin. Alles tezamen genomen zou men sjalom het beste kunnen vertalen als ‘een toestand van volledige harmonie in iedere relatie.’

Volgens Evers plaatst de joodse traditie de bron van alle onvrede en geweld bij de zondeval van Adam, die oorspronkelijk een volkomen geïntegreerde persoonlijkheid was zonder innerlijke drang tot kwaad. Maar Adam at van de boom van kennis van goed en kwaad, het symbool van de huidige menselijke natuur, waarin harmonie en geweld, vrede en onvrede onafscheidelijk met elkaar verbonden zouden blijven.

‘In overdrachtelijke termen schildert de Tora het ontstaan van de tegenstrijdige menselijke psyche, die de primaire conflictstof zou vormen, in de eerste plaats voor de mens zelf. Voortaan zou hij al zijn levensdagen doorbrengen met het bevechten van zijn innerlijke onvrede en paradoxale instelling. De strijd tussen zijn animale en spirituele aanleg zou de rest van de menselijke geschiedenis bepalen.’

En daarvoor schiep G’d, aldus Evers, naast de kwade aandrift, de Tora om de mens uit zijn paradoxale situatie te bevrijden. De Tora is ‘free for all’: het staat iedereen vrij om het jodendom aan te nemen en om zich de praktijk van de Tora eigen te maken.

‘Slechts door middel van Tora-studie en –praktijk treedt de mens in contact met zijn Schepper, hetgeen het beginpunt vormt van iedere vorm van werkelijke harmonie: intrapsychisch, intermenselijk, internationaal en tussen mens en G’d.’

Er bestaat ook nog zoiets als het recht op zelfverdediging, want in de Tora staat ook dat ‘indien iemand het erop aanlegt u te doden, wees hem dan voor en dood hem eerst’. Evers stelde dan ook dat de enige oorlog die onder de huidige omstandigheden toegestaan is, een defensieve oorlog is. Oorlog uit zelfverdediging wordt door de halacha (Joodse wet) voorgeschreven. Wanneer het voortbestaan van G’ds volk op het spel staat, wordt de gewapende strijd zelfs een gebod, waarin iedereen moet participeren.

Maar er is uitzicht op vrede – al kan volgens mij Israël zelf vrede geenszins voor elkaar krijgen, de Tora ten spijt – vernam ik naarmate de lezing van de rabbijn vorderde: de mensheid wordt voorbereid op het Messiaans vredesrijk. Joden geloven in de komst van de Messias. De wereld, zoals wij die in de huidige gedaante kennen, zal volgens de Talmoedische traditie zesduizend jaar voortduren. De mensheid heeft dus, gegeven het feit dat we ons nu bevinden in het jaar 5776, nog 224 jaar te gaan. Volgens het utopisch Messianisme ontstaat er dan een universeel vrederijk van liefde en gerechtigheid.

‘Het utopisch Messianisme staat een universeel vrederijk van liefde en gerechtigheid voor ogen. Oorlogen bestaan niet meer, G’ds woord zal vanuit Zion de hele wereld bestrijken, en alle volkeren zullen in harmonie en eenheid aan de G’ddelijke verwachtingen voldoen. De wereldwijde bereikbaarheid en communicatie, de allesziende satellieten kunnen bij het verspreiden van de G’dskennis in de tijd van de Messias een belangrijke rol spelen.’

Volgens Evers ligt de eindtijd dus niet meer veraf. De Messias zal zich vòòr het jaar 6000 openbaren.

Bron: Lezing en dossier Geweldsteksten – Raphael Evers
Foto: Studiemiddag Raad van Kerken, Utrecht (PD)

Maya en het plots ‘ontwaken’ op 22-12-2012

‘Het wordt alleen maar beter. Want het ik-tijdperk, het tijdperk van bijgeloof en disrespect gaat tijdens de komende, nieuwe Maya-cyclus plaatsmaken voor een hoger bewustzijn, een wij-denken, respect en positief denken.’ De dag na 21 december zal een dag als alle andere zijn, volgens Miguel Ruiz, afstammeling van een Mexicaans oervolk. Hij kent de Maya-kalender. ‘Er is niets om bang voor te zijn,’ zegt Ruiz. Aldus Trouw in het artikel Beste kerst ooit.

‘Die transformatie gaat overigens niet vanzelf. Het is niet zo dat we op 22 december verlicht zijn, of dat we, in Ruiz-termen, plots ‘ontwaken’. De dag na 21 december is volgens vader Ruiz een dag als alle andere. Nee, we moeten zelf onze mindset veranderen. En de nieuwe Maya-cyclus is daarvoor een perfect startpunt. Want het universum is er dan zeg maar, klaar voor.’ (Trouw)

Volgens de wetenschap gebeurt er niets bijzonders op 21 december 2012. Maar volgens de bekendste ‘alternatieve’ wetenschapper John Major Jenkins zal er na die dag een grote spirituele verandering plaatsvinden. De spiritualist José Argüelles is van mening dat na 21 december 2012 het kapitalistische, materialistische tijdperk wordt beëindigd en een vredige, spirituele wereld zal ontstaan. Doemdenkers zijn er ook, zoals de Belgische schrijver Patrick Geryl. Volgens Geryl waren de Maya er honderden jaren geleden al van op de hoogte dat in 2012 een enorme zonnestorm het begin van het einde zou betekenen.

Een en ander is ook te bestuderen op een kleine tentoonstelling in Museum Volkenkunde (illustr: Maya-glief) in Leiden. Bezoekers kunnen er hun mening geven door te stemmen op wat zij denken dat er op die beruchte Maya-dag zal gebeuren. Volgens bezoekers, die hun stem kunnen uitbrengen op doemdenkers, wetenschappers, ‘alternatieve’ wetenschappers en spiritualisten, hebben de wetenschappers nu al gelijk. Er gebeurt helemaal niets, we gaan over tot de (wan)orde van de dag.

‘De wetenschappelijke wereld staat nogal sceptisch tegenover de ideeën die ontstaan zijn over het einde van de wereld in 2012. In de overgeleverde teksten beweren de Maya’s nergens dat de wereld ten onder gaat. Wel staat vast dat het een belangrijk jaartal is. Een belangrijk argument van de sceptici is dat de Lange Telling vanaf het jaar 909 eigenlijk niet meer gebruikt wordt door de Maya’s én dat sommige Maya-teksten voorspellingen voor de veel verdere toekomst dan 2012 maken. In Palenque schrijven ze zelfs over het jaar 4772 (geschreven als 1.0.0.0.0.8). Op sommige plekken telde de kalender zelfs nog veel verder door en draaide de kalender ook bij 13 baktuns niet door naar 1 pictun maar naar 14.0.0.0.0. Blijkbaar hadden verschillende steden ook hun eigen kalendersysteem.’ (Volkenkunde)

Zie: Beste Kerst ooit (Trouw-abonnees)

en: Maya2012 (Volkenkunde)

Cartoon: Volkenkunde

Gerelateerd: 2012: Een vreedzame samenleving binnen handbereik

Museum Volkenkunde: 21 december 2012: Het einde van de wereld?
Nog t/m 12 mei 2013 Steenstraat 1, 2312 BS Leiden

Op weg naar Armageddon, een apocalyptisch boek

Van dit boek heb ik geleerd dat de verwachting van gerechtigheid in de eindfase een algemeen menselijk gegeven is. Fanatisme zal er dus altijd blijven. Het gaat door! Dat is best wel schrikken, als je weet dat er steeds meer mogelijkheden voor geweld zijn. En daarmee is mijn boek zelf bijna een apocalyptisch boek geworden.’ Dat zegt Bob de Graaff, schrijver van het boek Op weg naar Armageddon, een geschiedenis van fanatisme.

‘Na de bloedige strijd van Armageddon lonkt immers het paradijs. Pas dan zal er een eind komen aan de vernedering. Kom op, binnendoor naar de eindtijd,’ legt het Reformatorisch Dagblad uit in het artikel Fanaten nemen binnenbocht naar jongste dag. ‘Fanaten doen hun best de geschiedenis een duwtje geven. Hoe meer vuur, hoe beter.’

Uit het (eerste) hoofdstuk Een openbaring van en voor alle tijden vertelt De Graaff – in dit door het Nederlands Dagblad ‘standaardwerk’ genoemd (‘meeslepend en toegankelijk geschreven’) – over diverse religieuze en politiek-filosofische stromingen waarbinnen het gewelddadig millenarisme een rol speelde of speelt:

‘In dit boek van het christelijk millenarisme, zoals dat naar voren kwam in de eerste tot en met de zeventiende eeuw in West-Europa, via seculiere vormen als het anarchisme, nationalisme, fascisme en communisme, tot en met hedendaagse vormen van islamistisch fanatisme. Bij deze laatste varianten gaat het om het millenarisme zoals zich dat in Iran heeft gemanifesteerd onder sjiitische moslims en om de vraag in hoeverre het soennitische islamisme van Osama bin Laden en anderen gestempeld is door of ingezet kan worden voor millenaristische doeleinden.’(Op weg naar Armageddon)

Journalist Evert van Vlastuin (foto: Twitter) vraagt zich in het interview af welke plaats religie in het fanatisme heeft, waarop De Graaff antwoordt dat veel fanaten zich niet religieus noemen, maar wel een godsdienstige achtergrond verraden en dat hun woordgebruik typisch apocalyptisch is. De Graaff vindt dat niet vreemd, want het oerverhaal vindt hij in de Openbaring.

‘Bij Johannes van Patmos vinden we de weeklacht: Hoe lang moeten we nog wachten? Maar ook de maatschappijkritiek: tegen de rijken en voor de armen. In alle twintig eeuwen daarna zijn dit steeds de wezenskenmerken gebleven. De Graaff slaat zijn boek open bij een tekening van de Russische Revolutie. Een smid en een boer staan aan weerszijden van een poort. Daardoorheen zien we een nieuwe wereld gloren, van landerijen en fabrieken, met een stralende zon op de achtergrond. Daaronder de spreuk van Lenin: ‘Wij gaan alles vernietigen en op de ruïnes zullen wij onze tempel bouwen.’ De Graaff: ‘Iemand zei: In dit plaatje zit eigenlijk alles. Dat klopt. Je ziet hier ook dat de revolutie dus iets religieus heeft.’ (RD)

In het voorwoord zegt De Graaff dat mensen die geloofsvrijheid eisen en verlangen dat zij binnen de grenzen van de wet hun geloof mogen beleven, zullen moeten accepteren dat anderen met eenzelfde vrijheid hun geloof ter discussie stellen.

‘Kritiek op een geloof, eventueel zelfs het lachen om een geloof, is nog geen aantasting van de geloofsvrijheid en evenmin een belediging van de gelovigen. Want geloof kan tegen een stootje. De gelovige die meent dat het anders is, is of intolerant of wankel in zijn geloof.’ (Op weg naar Armageddon)

Ook gaat het in dit boek om gedachten en verhalen op basis waarvan of met legitimering waarvan mensen geweld hebben gebruikt:

‘Er zijn al veel auteurs geweest die het gewelddadige karakter van religie hebben benadrukt. Religie en geweld zijn belangrijke factoren bij de bepaling van identiteit, het antwoord op de vragen ‘wie zijn wij?’ en ‘wie zijn zij?’ De combinatie van beide factoren kan dodelijk zijn. Zo meent de Duitse psycholoog Peter Conzen in een studie over fanatisme: ‘De radicale gelovigen van allerlei schakering hebben in hun tijdperken steeds meer onheil veroorzaakt dan alle schurken en psychopaten tezamen.’Tot eind achttiende eeuw was religie dan ook de enige rechtvaardigingsgrond voor terrorisme.’ (Op weg naar Armageddon)

Bob de Graaff (foto: RD) is hoogleraar inlichtingen- en veiligheidsstudies aan zowel de Universiteit van Utrecht als de Nederlandse Defensieacademie in Breda. Hij was tot januari 2010 hoogleraar terrorisme en contraterrorisme en directeur van het Centrum voor Terrorisme en Contraterrorisme. Hij was de eerste hoogleraar op dit vakgebied in Nederland.

Op weg naar Armageddon | ISBN: 9789461054630 | Paperback inclusief gratis e-book | Geïllustreerd | 15 x 23 cm 756 | 756 blz. € 29,90 | Omslagontwerp: Bart van den Tooren
Religieus en seculier fanatisme is niet iets van deze tijd. Op weg naar Armageddon is de geschiedenis van gewelddadige pogingen om heilstaten te vestigen, van de middeleeuwen tot de dag van vandaag. Aan het einde van de middeleeuwen manifesteerde zich op diverse plaatsen in Europa een gewelddadig verlangen het Rijk van God op aarde te vestigen. Sindsdien is dit streven telkens opnieuw opgekomen, overal ter wereld en in alle mogelijke varianten. Bob de Graaff, terrorismedeskundige bij uitstek, laat religieuze en politiek-filosofische stromingen waarin fanatisme een rol speelde of speelt de revue passeren: van het christelijke radicalisme via seculiere vormen als het communisme, het anarchisme en het fascisme tot aan de hedendaagse vormen van islamistisch terrorisme en de theocratie van Iran.

Zie: Fanaten nemen binnenbocht naar jongste dag

Klik hier voor interview met ‘terrorisme-expert bij uitstek’ Bob de Graaff bij VPRO-radio OVT:
‘Radicale gelovigen hebben in hun tijdperken steeds meer onheil veroorzaakt dan alle schurken en psychopaten tezamen.’

Het einde der tijden komt (weer) als film

‘En ik zag een engel afkomen uit den hemel, hebbende den sleutel des afgronds, en een grote keten in zijn hand; En hij greep den draak, de oude slang, welke is de duivel en satanas, en bond hem duizend jaren; En wierp hem in den afgrond, en sloot hem daarin, en verzegelde dien boven hem, opdat hij de volken niet meer verleiden zou, totdat de duizend jaren zouden geëindigd zijn. En daarna moet hij een kleinen tijd ontbonden worden.’ – Een gedeelte uit het Bijbelboek Openbaring, die de inspiratie vormt voor de film Left Behind.

De dertiendelige Left Behind-reeks beschrijft de wereld tijdens en na de apocalyps. Bij de opname ten hemel verdwijnen personen spoorloos en raken zwangere vrouwen plots hun kind kwijt. Vervolgens staat een werelddictator op (de antichrist) die de strijd aanbindt met de overgebleven christenen. (Trouw)

Niet kijken op Wikipedia, want die vertelt de plot van dit verhaal, maar dat blijkt bij nader inzien over een eerdere en andere verfilming te gaan. Die film heette Left Behind, The Movie, al uit 2000, met in de hoofdrol Kirk Cameron. In Nederlandse vertaling bekend als de boekenreeks De laatste bazuin, waarop de nieuwste verfilming, nu met Nicolas Cage in de hoofdrol, eveneens gebaseerd is.

In deze film is Buck Williams, gespeeld door Kirk Cameron, een gerenommeerd journalist die tijdens een reportage in Israël getuige is van een grote Arabische aanval op dat land, die wonderbaarlijk in de kiem wordt gesmoord. Als hij in het vliegtuig zit, verdwijnen er plotseling vele mensen om hem heen. De gezagvoerder Rayford Steele, gespeeld doorBrad Johnson van hetzelfde toestel bemerkt bij thuiskomst dat ook zijn vrouw en een kind van hem verdwenen zijn. Alleen zijn dochter: Chloe Steele, gespeeld door Janaya Stephens, blijkt er nog te zijn. Als ze een achtergebleven christen vinden in een kerk, bekeren ze zich ook tot het christendom en ontdekken ze dat de opname van de gemeente had plaatsgevonden. (Wikipedia, Left Behind: The Movie)

Enigszins verwarrend dus, twee verfilmingen, die allebei hetzelfde? scenario schijnen te volgen. Nu dus een film die ook al, volgens Trouw, sterk geïnspireerd is door het Bijbelboek Openbaring en de verwachting dat het einde vrijwel ieder moment kan aanbreken. Het verhaal is van schrijversduo Tim LaHaye (rechts) en Jerry Jenkins (links). (Foto’s: leftbehind.com)