‘Rol Averroës in Europese filosofie opzettelijk verdoezeld’

De invloed van de Andalusische filosoof Averroës (1126-1198) op het Europese denken van de 13^e tot de 18^e eeuw leverde een niet te onderschatte bijdrage, die ons begrip van de geschiedenis van de filosofie ongetwijfeld zal veranderen. – Dit blijkt uit het proefschrift The Influence of Averroes on European Thought (december 2024) van historicus en filosoof Koert Debeuf. Zijn onderzoek laat zien welke ingewikkelde en veelal ‘vergeten’ (lees: ‘verdrongen’) verbindingen er zijn tussen Arabische en Europese intellectuele tradities.

‘Debeufs boeiende schrijfstijl en passie maken dit boek tot een onmisbare bron voor wetenschappers, filosofen en iedereen die geïnteresseerd is in de rijke, complexe geschiedenis van ideeën.’
_{(Rudi Holzhauer)}

‘De rol van Averroës in het vormgeven van de Europese filosofie is opzettelijk verdoezeld’
_{door Rudi Holzhauer}

Het proefschrift The Influence of Averroes on European Thought is een baanbrekende studie die het traditionele verhaal van de westerse filosofie in twijfel trekt. Door minutieus de diepgaande invloed van de Andalusische filosoof Averroës (Ibn Rushd) op het Europese denken van de 13^e tot de 18^e eeuw op te graven, opent het werk van Debeuf onze ogen voor de complexe, vaak over het hoofd geziene, relaties tussen Arabische en Europese intellectuele tradities.

‘Het centrale argument van historicus en filosoof Koert Debeuf – dat de rol van Averroës in het vormgeven van de Europese filosofie opzettelijk is verdoezeld –
is zowel provocerend als overtuigend’
_{(Rudi Holzhauer)}

Verborgen verhalen
Debeufs grondige onderzoek getuigt van zijn passie voor het blootleggen van verborgen verhalen en zijn toewijding aan het bevorderen van een genuanceerder begrip van de geschiedenis van de filosofie. Door een nauwgezette analyse van primaire bronnen legt hij de uitgebreide, maar grotendeels vergeten, invloed van Averroës op Europese filosofen bloot en laat hij zien dat er eeuwenlang over zijn ideeën is gedebatteerd, dat ze zijn verfijnd en dat er op zijn ideeën is voortgebouwd.

Blijvende erfenis Averroës
Een van de sterkste punten van het boek is het vermogen om de invloed van in het bredere landschap van de Europese intellectuele geschiedenis te plaatsen. Debeuf navigeert behendig door het complexe web van filosofische, theologische en culturele argumenten en perspectieven. We lezen een onthulling van de blijvende erfenis van Averroës in het Europese denken in de middeleeuwse en vroegmoderne perioden, waarbij hij op deskundige wijze de manieren belicht waarop de ideeën van Averroës het werk van prominente Europese denkers kruisten en beïnvloedden.

Provocerend en overtuigend
Het centrale argument van Debeuf – dat de rol van Averroës in het vormgeven van de Europese filosofie opzettelijk is verdoezeld – is zowel provocerend als overtuigend. Door geschiedenissen van de filosofie van de 17^e tot de 21^e eeuw te onderzoeken legt Debeuf de Eurocentrische vooroordelen bloot die hebben geleid tot het systematisch uitwissen van de Arabische filosofie uit de geschiedschrijving. Verdringing dus. Dit proces van weglating, stelt Debeuf, begon in de 18^e eeuw, toen christelijke en Europese ideologieën de overhand kregen, en is tot op de dag van vandaag doorgegaan.

Averroës’ ideeën
De chronologische structuur van het boek, die verschillende eeuwen omspant, stelt Debeuf in staat om de opmerkelijke hardnekkigheid van Averroës’ ideeën in het Europese denken aan te tonen. Vanaf de scholastieke debatten in de Middeleeuwen tot aan de Verlichting en daarna reconstrueert Debeuf op meesterlijke wijze de complexe, vaak controversiële, dialoog tussen Europese denkers en hun Arabische voorgangers.

Breed scala aan denkers
Door het boek heen gaat Debeuf in op een breed scala aan denkers, van Thomas van Aquino en Dante Alighieri tot René Descartes en Immanuel Kant. Zijn analyse van de reacties van deze denkers op de ideeën van Averroës is genuanceerd en inzichtelijk en onthult het ingewikkelde web van invloeden en debatten die de Europese filosofie hebben gevormd.

Het Arabische denken
Een van de meest opvallende aspecten van het werk van Debeuf is de relevantie ervan voor hedendaagse debatten over de aard van de westerse filosofie en haar relatie tot niet-Europese intellectuele tradities. Door de diepgaande invloed van het Arabische denken op de Europese filosofie te benadrukken. Interculturele filosofie op zijn best. Debeuf daagt lezers uit om hun veronderstellingen over de ontwikkeling van het Westerse denken en de vermeende uniciteit er van opnieuw te bezien en te evalueren.

Koert Debeuf

Het Europese denken
Samenvattend is De invloed van Averroës op het Europese denken een niet te onderschatte bijdrage die ons begrip van de geschiedenis van de filosofie ongetwijfeld zal veranderen. Debeufs nauwgezette onderzoek, boeiende schrijfstijl en passie voor zijn onderwerp maken dit boek tot een onmisbare bron voor wetenschappers, filosofen en iedereen die geïnteresseerd is in de rijke, complexe geschiedenis van ideeën.

Oost en West
Het boek is essentiële lectuur voor iedereen die geïnteresseerd is in de uitwisselingen die kenmerkend waren voor de geschiedenis van de filosofie, interpretaties van de westerse filosofie en culturele uitwisselingen tussen Oost en West. Het zal wetenschappers, filosofen en algemene lezers aanspreken die hun begrip van het rijke, diverse erfgoed van het menselijk denken willen verdiepen en verbreden. (Ook) in Nederland is sprake van een Gedeeld Erfgoed.

* Wat leren we uit het onderzoek van Debeuf?
* Voor wie is het onderzoek van Debeuf relevant?
► Zie: Addendum

Bronnen:
* Een bespreking door Sahil Raza Al-kashmiri gepubliceerd in de New State Reporter, een krant in India (Jammu en Kasjmir), 20 februari 2025. Ontlening met toestemming: A monumental work of scholarship: Unveiling the Enduring Legacy of Averroes in European Thought
* Bij nader inzien … is er maar één waarheid. Column Vriendenmagazine ISVW, december 2024
* Moslim Archief: Columns voor, over Inbreng, Verdringing en Taal (Holzhauers eigen werk in progress). Hierin vertaalt / thematiseert de auteur visies op de filosofie-geschiedschrijving

_{Sahil Raza} _{Rudi Holzhauer}

Vertaling: Rudi Holzhauer, Erasmus University Rotterdam, Erasmus School of Law, retired.

Beeld Averroës (Ibn Rushd): alpujarras.nl
Foto Koert Debeuf: Vrije Universiteit Brussel (VUB) – Koert Debeuf is professor internationale politiek en Midden-Oosten aan de VUB en Research Fellow aan de Universiteit van Oxford. Hij woonde in Caïro van 2011 tot 2016 en bezocht het Midden-Oosten intensief. Eerder publiceerde hij Koorddansers van de macht (2009), Waarom dit niet de laatste oorlog is (2022) en dit jaar: Wat je moet weten om het Midden-Oosten te begrijpen (2025) – Rudi kent Koert al een tijdje. Waar het zijn analyses van de verdringing van veel islamitisch gedachtengoed betreft, deelt hij die.
Foto Rudi Holzhauer: (Moslim Archief)

The Influence of Averroes on European Thought The Disappearance of Latin Averroism from the History of Philosophy | Koert Debeuf | Bloomsbury Publishing | 26 december 2024 | Hardback | Extent: 208 | Bloomsbury Studies in World Philosophies – De hoop en verwachting van DeBeuf en Holzhauer is een uitgave in Nederland, in een vertaling door Holzhauer. Wellicht bij Boom Filosofie.
_{Eindredactie: PD (Update juli 2025, oktober 2025: lay-out)}

‘De seculiere samenleving faalt’

Een nieuwe filosofie zou in mijn ogen de leegte die religie heeft achtergelaten kunnen opvullen.’ Voor Berend Visée, derdejaars student van de opleiding Autonome Beeldende Kunst aan de Willem de Kooning Academie Rotterdam, speelt filosofie in zijn werk een grote rol. ‘In onze ‘westerse’ samenleving heeft wetenschap als het ware religie vervangen.’ Wetenschap zegt volgens Visée wat de wereld is, maar religie, spiritualiteit of filosofie zeggen iets over hoe je erin moet leven.

‘Als je het nu over god hebt dan krijg je als snel de reactie dat het niet wetenschappelijk is. Ik denk alleen dat religie wel een sterke functie heeft en dat de seculiere samenleving zoals die nu is, best wel gefaald heeft.’

Visée zegt niet dat we ons allemaal moeten bekeren tot een bepaalde religie, maar hij denkt wel dat er binnen een seculiere samenleving een vervanging moet komen voor het belang en de functie van religie in de maatschappij. De student houdt zich momenteel erg bezig met de oosterse filosofie, en de verbinding ervan met de westerse, spreekt hem aan. De gedachte om niet bang te zijn voor de dood past binnen de oosterse filosofie waarin hij zich nu verdiept. Alan Watts en een andere filosoof, Robert Pirsig, wilden de oosterse en de westerse filosofie met elkaar verbinden. Zij hebben de student ‘ontzettend’ geïnspireerd.

‘Pirsig schreef het boek Zen and the Art of Motorcycle Maintenance. Dit boek en de opvolger daarvan zijn heel belangrijk voor mij en vormen de basis voor een systeem dat ik heb verzonnen voor mijn kunst.’

Deze literaire roman, in het Nederlands vertaald als Zen & de kunst van het motoronderhoud, gaat over de motorfietstocht die de hoofdfiguur en zijn elf jaar oude zoon Chris een zomermaand lang van Minnesota naar Californië maken. Een persoonlijke en filosofische zoektocht naar de fundamentele vragen van het bestaan, en een lucide bespiegeling over hoe wij beter zouden kunnen leven.

‘Het terugwinnen van de ziel in een gemechaniseerde wereld.’ Dat is in de kern waar Pirsigs boek over gaat. Ik ben zelf een boek aan het schrijven over dat onderwerp, Tweespalt getiteld, en heb gedurende het schrijfproces geen moment stilgestaan bij het idee dat ik daarbij geïnspireerd zou zijn door Zen and the Art of Motorcycle Maintenance. Maar bij nadere beschouwing is dat boek veel belangrijker dan ik mij altijd heb gerealiseerd. Welbeschouwd ben ik tot de dag van vandaag bezig om bezieling terug te brengen in een geautomatiseerde, gemechaniseerde, geïndustrialiseerde wereld. Ik overweeg, nu ik door Pirsigs overlijden [2017] opnieuw op zijn denkbeelden ben gewezen, serieus om in Tweespalt alsnog aandacht aan hem te besteden.’ (filosoof en scheikundige André Klukhuhn – de Volkskrant)

Visée zegt er ‘superveel’ aan hebben gehad. Het heeft zijn wereld op zijn kop gezet en vormt nu in principe het fundament van de kunstenaarspraktijk die hij aan het opbouwen is. Het voelt voor hem als een soort van begin van mijn carrière. Het boek kreeg hij van zijn vader, en dat was bijzonder, want Visée junior was toen niet ‘zo cool’ met hem.

‘Pirsig heeft de werkelijkheid ingedeeld in vier lagen: biologisch, sociaal, intellectueel en spiritueel. Deze vier lagen moeten met elkaar in balans zijn om als mens goed te kunnen functioneren.’

‘De inzichten die ik dank aan het boek van Pirsig zijn nog altijd geldig. Ik heb jarenlang gedacht dat stilte de afwezigheid was van geluid. Maar stilte is een áánwezigheid. Een aanwezigheid van energie die zich manifesteert als dat andere er niet is. Als je iets probeert te scheppen vanuit wat je weet, schiet je niet veel op. Maar als je aan het werk gaat zonder dat je precies weet wat er gaat gebeuren – vanuit het ‘niets’ – kun je op nieuwe, onverwachte zaken komen. Het lezen van Zen and the Art of Motorcycle Maintenance betekende voor mij dat er in één klap een leegte werd opgevuld, waarvan ik niet wist dat hij bestond. Pirsig formuleerde zijn ideeën zo treffend dat ik besefte: ja, dat heb ik altijd gevonden, alleen wist ik het niet.’ (kunstenaar Hanshan Roebers – de Volkskrant)

De filosofie van Pirsig vindt Visée echt ‘rete-interessant’ en die wil hij als kunstenaar uitdragen. Daarom heeft hij die verder uitgewerkt tot een systeem met kleuren en symbolen dat hij koppelt aan al het werk dat hij nu maakt.

Bron: ‘Wetenschap zegt wat de wereld is. Religie, spiritualiteit of filosofie zeggen iets over hoe je erin moet leven’ (Humans of Hogeschool Rotterdam)

Foto: Facebook Berend Visée

Zen & de kunst van het motoronderhoud: een onderzoek naar waarden | Robert M. Pirsig | In mei 2017 verscheen de 44e druk – het jaar waarin Pirsig op 88-jarige leeftijd overleed | 509 pagina’s | Vertaling van: Zen and the Art of Motorcycle Maintenance: An Inquiry into Values (1974)
‘De literaire roman Zen & de kunst van het motoronderhoud is een van de belangrijkste en invloedrijkste boeken van de afgelopen halve eeuw. Het is een persoonlijke en filosofische zoektocht naar de fundamentele vragen van het bestaan, en een lucide bespiegeling over hoe wij beter zouden kunnen leven.’ (Uitgeverij Bakker)
_{Update: 16072024 (Lay-out)}