Hoe complexe maatschappelijke problemen oplossen in de 21e eeuw

De maatschappelijke problemen van de eenentwintigste eeuw zijn dermate complex, dat volgens de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (HTF) reflectie en verdieping nodig zijn om ze in de juiste context te zien en mogelijke oplossingen in beeld te krijgen. Kan filosofie helpen? In de Amsterdamse School of Life maakt filosofie echter plaats voor therapie. Is dat de tendens? De Utrechtse Academie voor Geesteswetenschappen (AVG) stopte in 2017 al met filosofie (en religiestudies). Ook daar is nu alles wat de klok slaat therapie.

‘Je kunt het verschil tussen de HTF en universitaire opleidingen filosofie vergelijken met de muziek: de universiteit levert muziekwetenschappers, wij leveren pianisten.’
_{(Paul Teule (HTF) in Filosofie Magazine)}

Alain de Botton, nu de ‘vertolker van de psychologie’
Filosoof Alain de Botton richtte in 2008 The School of Life in Londen op, met nu ook vestigingen in Berlijn, Parijs en Sao Paulo. Laurens Knoop, die The School of Life, tien jaar geleden naar Amsterdam haalde, kreeg toen het etiket ‘fastfood voor de geest, wijsbegeerte in hapklare brokken’ opgeplakt. Dat werd omarmd als geuzennaam. In Londen, wist Alain de Botton destijds duizenden aan zich te binden met filosofie.

Van filosofie naar psychologie
‘De psychologie is (…) ook prominenter The School of Life binnengekomen. ‘Ik heb dat aan Alain (de Botton, red.) voorgelegd. Hij is op zijn vijftigste opgehouden met toeren en een andere weg ingeslagen. Alain zei: “Iedereen noemt me een filosoof, dat blijven journalisten maar opschrijven. Maar ik beschouw mezelf al lang als vertolker van de psychologie“.’
_{(Oprichter School of Life, Laurens Knoop, 9-10-2024 in}_Trouw₎

De grote impact van Spinoza
In Amsterdam wilde Knoop in 2014 vooral de kracht, de waarde en de impact van filosofie aan jonge mensen bijbrengen. Drie jaar geleden nog roemde hij in Het Parool Spinoza omdat die filosoof zo’n grote impact op ons denken heeft: ‘Het Amsterdam van Spinoza staat voor totale vrijheid van opvattingen. We hadden ooit een stad die wereldwijd bekend stond om zijn denken. Ik zou er alles aan willen doen om dat weer verder te ontwikkelen.’

Socrates recalcitrante psycholoog?
‘Ik begon als een individualistische idioot. De idioot begrijpt zichzelf nu beter’, kopte Trouw vandaag over mijn gesprek over 10-jarig bestaan en afscheid van The School of Life Amsterdam. En zo is het, ik ben een idioot. Al had ik het iets anders bedoeld.
De psycholoog verdringt Plato op de Amsterdamse School of Life. Das eigenlijk geestig, want waar wij met onze school van filosofie naar psychologie zijn verschoven in 10 jaar tijd, zo is het ook gegaan in 2500 jaar denken vanaf de oude Griekjes. Of wás Socrates eigenlijk niet gewoon een recalcitrante psycholoog?’
_{(Laurens Knoop op Facebook, 11-10-2024)}

Nieuw broep: Toegepast filosoof
De HTF in Utrecht biedt zowel een bachelor als hbo-master Toegepaste Filosofie aan, naast een bachelor Onderwijs, tweedegraads docentenopleiding Filosofie en Burgerschap. De HTF stelt dat een studie op hbo-niveau primair aandacht kan besteden aan de beroepspraktijk van toekomstige beroepsbeoefenaren. De hogeschool mikt op de ondernemende student, die dankzij het genoten onderwijs zijn of haar kennis in een nieuw beroep, toegepast filosoof, weet vorm te geven in de praktijk.

Universiteit of hogeschool?
‘De toegepast filosoof zit niet in een leunstoel na te denken over metafysica, vertelt directeur Onderwijs Paul Teule (1981), maar probeert niet-filosofen aan te zetten tot filosofisch denken.(…) ‘Je kunt het verschil tussen de HTF en universitaire opleidingen filosofie vergelijken met de muziek: de universiteit levert muziekwetenschappers, wij leveren pianisten.’
_{(Filosofie Magazine, oktober ’24)}

_{HFT: ‘De universiteit levert muziekwetenschappers, wij leveren pianisten’}

Filosofie terug naar de praktijk
‘Filosofie ontstond ruim tweeduizend jaar geleden als levenskunst en praktische bezigheid. Pas veel later werd filosofie een academische discipline. Tegenwoordig is er een duidelijke beweging om filosofie terug naar de praktijk te brengen.
De maatschappelijke problemen van de eenentwintigste eeuw zijn dermate complex, dat reflectie en verdieping nodig zijn om ze in de juiste context te zien en mogelijke oplossingen in beeld te krijgen.’
₍_{Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (HTF}₎

‘Beweging tegen de hardvochtigheid in de samenleving’
Intussen groeit de belangstelling voor religiestudies en theologie weer, zowel fulltime als in deeltijd. ‘Niet alleen verschillende universiteiten beginnen dit nieuwe seizoen met een grotere instroom studenten theologie. Ook hbo-instellingen zien dat het aantal theologiestudenten in de lift zit’, schreef ND eind augustus ’24.
Volgens theoloog Marchien Timmerman, leidinggevende van opleidingen theologie aan Hogeschool Windesheim in Zwolle, voelen jongeren en deeltijdstudenten veel meer dan voorheen de urgentie om een opleiding te doen die verband houdt met zingeving en gemeenschap. Je zou het kunnen zien als een beweging tegen de hardvochtigheid die je steeds meer in de samenleving ziet.

Behoefte aan verdieping
‘We hebben gedurende een paar jaar een terugval gezien, met als dieptepunt een instroom van iets meer dan twintig voltijdstudenten. Maar vorig jaar waren het er veertig, nu vijftig. Dat is goed nieuws.’ Heeft de recente discussie over de positie van hbo-theologen in de Protestantse Kerk in Nederland een rol gespeeld? ‘Ongetwijfeld, al is dat volgens mij geen doorslaggevende factor geweest. Ik denk eerder dat deze cijfers weerspiegelen dat de behoefte aan verdieping breed leeft.’
_{(Herman Oevermans, directeur van de opleiding theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE), in ND)}

Tilburg University
De Tilburg School of Catholic Theology staat open voor iedereen: wel of niet gelovig, en voor zowel jonge mensen als mensen die al ouder zijn. De opleiding daagt uit tot kritisch nadenken over de zin van het leven, leven en dood, je eigen rol en die van je naaste ten opzichte van de maatschappij. In Tilburg vind je de bachelor Theologie (Engelstalig) en in Utrecht de Nederlandstalige bachelor. (Voltijd en deeltijd.)

Complexe samenleving
‘In de bachelor Theologie leer je kritisch nadenken over mens en maatschappij, geloof en rede. Je leert mensen bijstaan op het domein van zingeving, levensbeschouwing, ethiek en spiritualiteit. Ook in maatschappelijke uitdagingen spelen levensbeschouwelijke standpunten een rol. Welke verantwoordelijkheid heeft de mens ten opzichte van maatschappij en wereld? Hoe werk je aan zaken als rechtvaardigheid en tolerantie in een complexe samenleving?’
_{(Tilburg School of Catholic Theology)}

_{Tilburg School of Catholic Theology (Nederlandstalige bachelor) aan de Nieuwegracht in Utrecht}

PThU-master Theologie
Het aantal aanmeldingen voor de PThU-master Theologie is dit jaar gestegen met 10%. Bij de premaster is er zelfs een stijging te zien van maar liefst 40%. En dat ondanks de afbouw van de joint bachelor met de Vrije Universiteit en de ontwikkelingen in de synode rondom het ambt. ‘En door het aantal wat oudere zij-instromers komt er een mooie mix van leeftijden en ervaringen bij de PThU*. Die mix is er ook wat betreft theologische opvattingen.’

Stijging aantal aanmeldingen
‘Het enthousiasme voor theologie lijkt een heugelijke trend: ook bij collega-instellingen de Theologische Universiteit Utrecht en de Theologische Universiteit Apeldoorn is het aantal aanmeldingen voor theologie gestegen, meldde het Nederlands Dagblad deze week. Onze partner de Rijksuniversiteit Groningen meldde begin deze zomer ook al een stijging van het aantal aanmeldingen voor hun bachelor Theologie, waarin de PThU deelneemt.’
_(PThU)

Beantwoorden van levensvragen
Al zijn filosofie en religiestudies verdwenen bij de Academie voor Geesteswetenschappen*, wel is er een (erkende) beroepsopleiding tot Geestelijk Begeleider te vinden tussen de verdere therapeutische opleidingen. De behoefte aan geestelijke begeleiding, gebaseerd en gericht op het bestaan en het levensverhaal van de zinzoekende mens, wordt daar onderkend, ook al is het veld van religie en pastoraat sterk veranderd, net als de traditionele rol van kerk en pastores.
_{* Voorheen: Hogeschool Geesteswetenschappen Utrecht (HGU) – tot 2017.}

_{‘Gezonde psyche, gezonde planeet’}

Toegenomen pluriformiteit
‘Religie, en daarmee ook het pastoraat, biedt mensen al eeuwenlang zingevende structuren voor het beantwoorden van levensvragen. Bovendien is het aanbod op het gebied van spiritualiteit en levensbeschouwing steeds diverser geworden. Waar mensen voorheen vaak antwoorden vonden in het van huis uit meegegeven geloof, is dit door de toegenomen pluriformiteit niet zo vanzelfsprekend meer.’
₍_{Academie voor Geesteswetenschappen}₎

Het pand van de Protestantse Theologische Universiteit op de hoek Janskerkhof/Jansdam, Utrecht. Hier wil de PThU met ingang van september 2025 een bachelor-opleiding aanbieden.

* Update: 02122024 (ND 28 11 2024: foto PThU: Koos van Noppen)

Beeld: Koneksa Mondo
Foto A Better Tomorrow: Markus Spiske – pexels.com
Beeld Maak werk van filosofie: HTF
Foto Theologische Universiteit Apeldoorn: ND / Dick Vos
Foto ‘Gezonde psyche, gezonde planeet’: Stichting Bodhi Vrienden van de Boeddhistische Media
Foto Tilburg University: DUIC / Marlot van den Berg

‘Bubbels van nu verstikkender dan verzuiling toen’

UITGELICHT – Het ‘verraderlijke is dat we zeggen dat de verzuiling achter ons ligt, maar de zuiltjes van nu, de bubbels (2023: 3,96 miljard mensen maken gebruik van social media) waarin we leven, zijn nog beperkender en verstikkender’. – Dat stelt filosoof Lammert Kamphuis. Zijn nieuwe boek Verslaafd aan ons eigen gelijk, met op de cover het woord eigen verpakt in een glanzende bubbel, is net uit. De wereld waarin Kamphuis opgroeide, bleek een zorgvuldig afgesloten zuil: Kampen, het Mekka van de vrijgemaakten, waar zijn vader net als zijn opa professor dogmatiek was.

‘Het besef dat er alleen vragen zijn, waar alles mogelijk is en niets zeker.
Die stap was voor mij de gang naar het paradijs. Ik vierde de vragen.
Wat een bevrijding. Zuurstof.’
_{(Lammert Kamphuis)}

Filosoof, spreker en schrijver Lammert Kamphuis is onder meer hoofddocent bij The School of Life* in Amsterdam. Een pleidooi voor perspectivische lenigheid is de ondertitel van Verslaafd aan ons eigen gelijk. Hierin stelt hij dat onze samenleving meer en meer gaat lijken op de dogmatische kerk waaruit hij zich bevrijd heeft. Met pijn en moeite brak hij los uit de zwart-wit wereld van zijn jeugd (de vrijgemaakte kerk) en hoopte een wereld te vinden waarin mensen minder zwart-wit denken. *In 2014 opgericht door de Britse filosoof Alain de Botton als ‘apotheek van de geest’.

‘Er is weinig aandacht voor nuance en steeds minder begrip voor andersdenkenden. In Verslaafd aan ons eigen gelijk stelt Kamphuis filosoferen voor als training om de wereld vanuit meerdere invalshoeken te bekijken.’
_{(Uit: Verslaafd aan ons eigen gelijk)}

Lammert Kamphuis (School of Life)

‘Overdosis zeker-weten
‘Mystieke agnost’ noemt de auteur zich sinds een paar jaar, omdat het niet-weten bij hem past. In een interview in Trouw zegt hij: ‘Ik heb van huis uit een overdosis zeker-weten meegekregen.’ Hij ziet zich de laatste jaren echter terug in een samenleving die steeds meer gaat lijken op de kerk waarin hij opgroeide.

‘Ik doe, net als [de Australisch-Engelse singer-songwriter] Nick Cave, op z’n minst alsof er een waarheid is. Een waarheid met een voorlopig karakter, een samenleving kan niet helemaal zonder. Anders kun je niet meer zeggen welke uitspraken de werkelijkheid benaderen, en welke niet. Ik ben dus niet echt postmodern.’
_(Trouw)

Samen zoeken naar zin
Aan Trouw vertelt hij dat je zelf de betekenis van je leven moet zoeken en in je eentje vormgeven. Het individualisme is een bevrijding, maar dat blijkt niet het hele verhaal. Het zorgt ook voor verharding van de maatschappij. Er staat veel spanning op.

‘Daarom begrijpt Kamphuis de aantrekkingskracht van levensbeschouwelijke gemeenschappen wel. Niet de traditioneel-godsdienstige, maar groepen ‘die niet de waarheid hebben gevonden, maar samen zoeken naar zin, heel lenig’.’
_(Trouw)

‘Voor wie te weinig tijd heeft om de verzamelde werken van Nietzsche te (her)lezen is dit een praktische toepassing: een soort yoga voor de geest, met handige oefeningen om je denken te trainen in beweeglijkheid.’
_{(De Standaard , beste cadeauboeken 2023)}

Bubbel in de hemel
In Verslaafd aan ons eigen gelijk vertelt Kamphuis over een bubbel in de hemel. Petrus verwelkomt daar mensen en geeft ze een rondleiding.

‘Nadat ze langs een dichte deur met een stiltebord daarop zijn gelopen, wordt de vraag gesteld waarom ze daar niet mochten praten. Petrus legt uit: ‘Daar zitten gereformeerd-vrijgemaakten. Zij denken dat ze hier alleen zijn’.’
_{(Uit: Verslaafd aan het eigen gelijk)}

Bronnen:
* Verslaafd aan het eigen gelijk | Lammert Kamphuis | Verkrijgbaar als paperback, e-book en luisterboek. (Zoek een boekhandel in de buurt)
* ‘In dit boek legt Kamphuis uit hoe het komt dat we zo polariseren. Hij observeert en stelt een diagnose. Ook doet hij een poging om tot een oplossing te komen. ‘Filosofie betekent ‘liefde voor de wijsheid’. Een heel mooie definitie van wijsheid komt van de Nigeriaanse filosofe Sophie Oluwole. Volgens haar is wijsheid de mogelijkheid om iets op een andere manier te zien. In mijn boek geef ik oefeningen, die mensen helpen zich te verplaatsen in andere ideeën. Dus hun perspectivistische lenigheid te ontwikkelen.’ (verhaalmetimpact.nl)
* altijdbekend.nl 2023: 3,96 miljard mensen maakten gebruik van social media
* Als je lenig in denken blijft, maakt dat het samen leven soepeler’ Trouw, 25 augustus 2023

Lammert Kamphuis (1983) is geboren in Voorburg. Na in Zwolle het gymnasium te hebben afgerond, is hij afgestudeerd in de filosofie aan de Universiteit Utrecht, in de theologie aan de Theologische Universiteit in Kampen en heeft een eerstegraads docentenbevoegdheid gehaald aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Na zijn studies is hij begonnen als docent filosofie op middelbare scholen, hogescholen en universiteit.
Zijn boeken ‘Filosofie voor een weergaloos leven’ (2018) en ‘Verslaafd aan ons eigen gelijk’ (2023) werden bestsellers. Vertalingen zijn verschenen in het Spaans, Duits en Zuid-Koreaans. Kamphuis tourde met meerdere theatershows door het land in o.a. een uitverkochte de Kleine Komedie en Tivoli. Nouveau magazine noemde hem ‘een van de meest inspirerende sprekers van het moment’.

Lees hier over: Filosofie voor een weergaloos leven.

Beeld: altijdbekend.nl
Foto Lammert Kamphuis: School of Life
_{Update: oktober 2025 (Lay-out, foto, links, info boek)}

De verloren wijsheid uit religies

Eind deze maand verschijnt van Karen Armstrong: De verloren kunst van de heilige geschriften. Op 2 juli in Amsterdam geeft zij de lezing De verloren wijsheid uit religies in de Oude Lutherse Kerk. Volgens Armstrong schiet de uitleg van heilige geschriften tegenwoordig flink tekort. Arrogantie, intolerantie en ook geweld worden gerechtvaardigd door naar deze teksten te wijzen. ‘De Bijbel wordt gebruikt om homoseksualiteit en anticonceptie te veroordelen, de Koran dient om oorlog en terrorisme te rechtvaardigen en met behulp van de Thora wordt beslag gelegd op leefgebieden’. Armstrong stelt dat dit ver af staat van hoe de teksten ooit bedoeld waren.

‘De heilige geschriften waren altijd een middel voor mensen om hun materiële bestaan te ontstijgen en in aanraking te komen met het goddelijke. In onze seculiere samenleving hebben de teksten deze unieke functie verloren om een meer praktische toepassing te krijgen: de Bijbel wordt gebruikt om homoseksualiteit en anticonceptie te veroordelen, de Koran dient om oorlog en terrorisme te rechtvaardigen en met behulp van de Thora wordt beslag gelegd op leefgebieden.

Karen Armstrong signaleert ten opzichte van de heilige geschriften een groot onbegrip, wat volgens haar de hoofdoorzaak is van de huidige religieuze geschillen in de wereld. Weloverwogen en deskundig pleit ze voor een terugkeer naar de oude interpretatie van de religieuze teksten als basis van een betekenisvol en empathisch wereldbeeld. Armstrong wijst ons de weg bij het beteugelen van de arrogantie, de intolerantie en het geweld die het gevolg zijn van de gebrekkige hedendaagse uitleg van de heilige geschriften.’ (Samenvatting: De Bezige Bij)

Karen Armstrong (1944) is een van de meest geliefde auteurs op het gebied van religie. Nadat ze zeven jaar als non in een klooster woonde, verliet ze de orde om Engels te studeren in Oxford. Armstrongs oeuvre omvat bestsellers als Een geschiedenis van God (1993), De strijd om God (2001), Islam (2004), De wenteltrap (2003), Compassie (2011) en In naam van God (2014).

‘Gevaarlijk? Achterhaald? Onderdrukkend? Dit is hoe we tegenwoordig vaak denken over religieuze teksten. Maar op 2 juli wijst de beroemde historica Karen Armstrong ons op de oorspronkelijke betekenis van de teksten. Kom erachter welke levenswijsheid te vinden is in heilige geschriften als de Bijbel, Koran en Thora.’ (The School of Life)

Gerelateerd: De verloren kunst van de heilige geschriften

Beeld: Karen Armstrong, 2017 Prinses van Asturië Award voor sociale wetenschappen, tijdens haar ontmoeting in de bibliotheek van het historische gebouw van de universiteit van Oviedo (Spanje). © FPA | Daniel Mora