‘We moeten ál het leven op aarde centraal stellen’

Landschapspijn en klimaatstress. We voelen emoties bij de veranderende natuur om ons heen. Milieufilosoof en milieuactivist Glenn A. Albrecht geeft momenteel in Nederland een lezingenreeks over zijn boek Aarde-emoties. Over de emoties die de teloorgang van natuur en veranderende leefomgevingen oproepen. Over een nieuw tijdperk: het Symbioceen, waarin mens, natuur en technologie in balans samenleven en profiteren van elkaars bestaan. Aarde-emoties verscheen in 2019 in tal van talen. ‘Een nieuwe taal voor een nieuwe wereld’.

‘Milieufilosoof Glenn Albrecht onderzocht als docent duurzaamheid jarenlang de relatie tussen ecosystemen en de menselijke gezondheid’

Terrafurie
Het symbioceen moet het destructieve antropoceen opvolgen. In het symbioceen, zegt het boek, hebben we geen last meer van ‘biofobie’ (angst voor het leven), van ‘topoaversie’ (weerstand tegen bepaalde ontwrichte plekken waarvan we ooit hielden), van ‘terrafurie’ of ‘klimaatwoede’.

‘Wanneer we ergens geen taal voor hebben, kunnen we het ook niet beschermen. Filosoof Ludwig Wittgenstein schreef dat de grenzen van onze taal de grenzen van onze wereld zijn. Je zou kunnen zeggen dat ik probeer om de grenzen van onze wereld te verleggen.’
(Glenn Albrecht)


Glenn Albrecht

Troostwee
Onze relatie met de aarde verandert. In Aarde-emoties reikt de Australische denker Albrecht hiervoor nieuwe woorden aan: ‘De wereld verandert sneller dan de taal.’

‘Albrecht beschrijft nieuwe emoties zoals ‘solastalgie’, de ‘troostwee’ die je hebt, terwijl je thuis bent en je vertrouwde leefomgeving wordt vernietigd of in verval is. Dit is misschien wel dé bepalende emotie van de eenentwintigste eeuw.’
(Noordboek)

Paradox
Ondanks gevoelens als ‘solastalgia’ blijft het grootste deel van de mensheid de natuur uitbuiten. Er lijkt dus sprake van een paradox: enerzijds geven mensen om het milieu en anderzijds blijven ze het verwoesten. Voxweb (Magazine van de Radboud Universiteit) vraagt Albrecht hoe hij dat verklaart.

‘Klopt; we hebben inderdaad zulke gevoelens voor de aarde, maar toch vernietigen we haar. Dat komt omdat we afgeleid zijn. Vandaag de dag leven we in een wereld vol leugens. Reclames en marketing zijn groots in hun pogingen om ons af te leiden van de feiten omtrent klimaatverandering.’
(Glenn Albrecht)


‘Er zijn maar twee opties: de dood of een symbiotische relatie met de wereld’
(Voxweb, Glenn Albrecht)

Antropoceen was destructief
De milieufilosoof muntte de steeds meer ingeburgerde term ‘symbioceen’: dat staat voor opnieuw ‘symbiotisch’ leven met de natuur. In het symbioceen leven en werken we samen met alles wat leeft op aarde, zegt de Radboud Universiteit. Radboud Reflects organiseerde afgelopen dinsdag lezingen met Albrecht en andere filosofen.

‘We zien de natuur niet langer louter als gebruiksvoorwerp of als object, maar als een wezenlijke samenwerkingspartner. Het Symbioceen geeft ons weer hoop voor een toekomst waarin we daadwerkelijk samenleven met de natuur.’
(Radboud Universiteit)

Niet louter consument van de aarde
Na zijn lezing over Aarde-emoties sprak Albrecht met filosofen Elize de Mul en Boris van Meurs, met als doel te komen tot een symbiografie: een beschrijving van ons leven in relatie met de natuur in plaats van als louter consument van de aarde.

‘Klimaatverandering, de vernietiging van ecosystemen en mensen die ongelukkiger worden. Het is tijd voor een radicale ommezwaai, vindt de Australische milieufilosoof Glenn Albrecht. ‘We moeten ál het leven op aarde centraal stellen.’
(Trouw)

Bronnen:
* Radboud Universiteit / Voxweb – Milieufilosoof: ‘Er zijn maar twee opties: de dood of een symbiotische relatie met de wereld’
* Filosofie Magazine – Glenn Albrecht: ‘Door klimaatverandering kun je heimwee hebben terwijl je nog thuis bent’
* Trouw – Milieufilosoof Glenn Albrecht: ‘De strijd om klimaatverandering vraagt om nieuwe woorden’
* Aarde-emoties – een nieuwe taal voor een nieuwe wereld | Glenn A. Albrecht | Vertaling: Joris Capenberghs | ISBN 978 94 6471 132 5 | Paperback met flappen| 336 pagina’s | € 34,90 | 01042024 | Noordboek

► Zie ook de nieuwe taal van Glenn Albrecht in: NRC – ‘Ecoparalyse, solastalgie – nieuwe termen in tijden van een klimaatcrisis: Volgens milieufilosoof Glenn Albrecht schieten woorden tekort om te beschrijven over wat er met de aarde gebeurt. Dus bedacht hij nieuwe termen. “We moeten op andere manieren leren praten”.’

Beeld: Cover Aarde-emotie (detail)
Beeld Glenn Albrecht: Brainwash – ► Glenn Albrecht is via livestream aanwezig op het Brainwash Festival oktober 2024 ◄
Beeld aarde: The God who loves © 2024 – Chris Duffett Art

Pleidooi voor het opnieuw omhoog kijken

Filosoof Ignaas Devisch zegt dat we verleerd zijn omhoog te kijken. Zijn nieuwste boek Vuur kan je volgens hem lezen als een pleidooi om dat opnieuw te doen. ‘Niet om opnieuw de oude goden een plaats te geven, wel omwille van het besef dat de natuur niet ophoudt bij de grenzen van onze planeet. Ook daarbuiten valt iets te halen en die materie bepaalt ons bestaan. De vuurbol die boven ons hangt, is daarvan het voorbeeld bij uitstek. Alles wat leven is op deze planeet, hebben we aan dat vuur te danken.’ In Knack van 6 januari is een boeiend interview te vinden door Jeroen de Preter met professor Ignaas Devisch (Ethiek, Filosofie en Medische Filosofie) van de Universiteit Gent en de Arteveldehogeschool.

‘Ik denk dat we hier iets kunnen leren van de oude culturen. In hun mythes en verhalen spelen straffende goden een centrale rol. Wij hebben die goden doodverklaard. In plaats van de hoop op verlossing kwamen de verlichting en ons verlangen naar individuele vrijheid. Die demythologisering en onttovering waren uiteraard bijzonder waardevolle ontwikkelingen, maar daardoor zijn we wel uit het oog verloren dat er elementen zijn die ons overstijgen en waar we fundamenteel afhankelijk van zijn.’
(Knack)

De zon is volgens Devisch onze grootste voedingsbodem en de vraag van de filosoof is hoe we de zon weer een centrale plaats geven in ons denken. En ook waarom we er niet beter in geslaagd zijn om het overschot aan energie dat de zon elke dag afgeeft te gebruiken.

‘In oude tijden was vuur een bron van vrees en fascinatie. Er werden talloze mythen en verhalen verteld en geschreven waarin het vuur was toebedeeld aan God of de goden. Zo bleek vuur een krachtig instrument. Toen de moderne mens, geholpen door wetenschap en techniek, het vuur eenmaal had getemd, leken alle problemen verholpen: de controle over vuur en verbranding zorgde voor vrijheid en vooruitgang. Waar hadden we ons nog zorgen om te maken? Die achteloosheid krijgen we nu als een boemerang in ons gezicht terug: het massale gebruik van fossiele brandstoffen is ziekmakend voor mens én milieu.’
(Knack)

In Vuur ontwikkelt Ignaas Devisch, geïnspireerd door denkers als Peter Sloterdijk en Bruno Latour, een nieuw idee over de plaats van vuur in onze wereld. Als we onze levensstandaard willen behouden, kunnen we niet zonder een nieuwe bron die onze vrijheid en welvaart in stand houdt zonder de wereld en onszelf te vernietigen. De grootste vuurbol uit ons sterrenstelsel – de zon – heeft dit potentieel.

‘Agni, de god van het vuur (bij de hindoes, pd) die zorgt voor licht, warmte en via het vuur in offerrituelen voor de verbinding tussen de mensen en de goden, wordt vereerd. Het vuur is immers het (enige) medium dat ons in staat stelt het leven op aarde te ontstijgen of boodschappen te sturen naar de goden. Daarom worden de doden gecremeerd: zodat Agni de lichaamsdelen kan vervoeren naar het hiernamaals om daar een nieuw lichaam te maken.’
(Uit: Vuur)

Kunnen we leren het heliocentrisme werkelijk te omarmen, is de vraag die Devisch stelt.

‘Onze beschaving is ondenkbaar zonder vuur. De technische beheersing ervan bracht ons welvaart, vooruitgang en vrijheid. Tegelijk stellen enkele eeuwen van onbezonnen verbranding ons vandaag voor een gigantisch probleem. Wat als de fossiele grondstoffen straks uitgeput zijn? Kunnen we onze welvaart en vrijheid bewaren zonder deze planeet te oververhitten?’
(Knack)

In zijn boek Vuur probeert Devisch aan te tonen dat we, sinds de Verlichting, veel te weinig oog hebben gehad voor de schaduwzijde van de technologische en wetenschappelijke vooruitgang.

‘Zijn wij, zoals we sinds Descartes geloven, heer en meester over de natuur? Ik denk het niet en we moeten beter leren samenwerken met de natuur. Ook op dat vlak denk ik dat we veel kunnen leren van de oude culturen. Uit oude mythes spreekt een veel groter bewustzijn van zowel de voordelen als de destructieve risico’s van het vuur. Ze kunnen het besef bijbrengen dat elke stap vooruit ook een keerzijde of een reactie met zich meebrengt, en ons op die manier helpen bij onze herpositionering ten opzichte van technologie en wetenschap.’
(Knack)

Bronnen:
* Vuur | Ignaas Devisch | De Bezige Bij | € 23,99 | E-book: € 11,99 | Verschijnt 14 januari 2021 | Devisch publiceerde onder meer Het empathisch teveel (2017 en Zijn er nog vragen (2020), een filosofieboek voor kinderen.

* ‘Wij zijn het verleerd om naar boven te kijken’ (Knack)

Foto: PD (Bornia 09 01 2021)