Waarom bestaat het universum? Dit wordt wel eens het meest sublieme en ontzagwekkende mysterie genoemd, de diepste en verreikendste vraag die de mens kan stellen. Ze obsedeerde grote denkers. Ludwig Wittgenstein, wellicht de grootste filosoof van de 20ste eeuw, was verbijsterd dat er überhaupt een wereld bestond. Hij schreef in zijn Tractatus: ‘Niet hóe de dingen zijn in de wereld is een mysterie, maar het bestaan ervan zelf.’

Dit zegt de Amerikaanse filosoof Jim Holt, de schrijver van Waarom bestaat de wereld?, afgelopen weekend aanwezig op het Brainwashfestival, waarvan het doel was ‘mensen helder na te laten denken over hun eigen leven’. In de Volkskrant (25 oktober) besprak Marcel Hulspas zijn boek, waarover hij zegt dat Holt de lezer luchtig en vakkundig langs onpeilbaar diepe filosofische afgronden voert om die huiveringwekkende vraag te stellen: waarom is er ‘iets’? Hij noemt het een boek om te koesteren.

‘Voor Leibniz was de vraag ‘waarom iets in plaats van niets’ geen groot mysterie. Hij was of pretendeerde een oprecht christen te zijn in zijn metafysisch wereldbeeld. Volgens hem was het duidelijk: God had de wereld geschapen. En wel uit het niets. Zo machtig is God. Hij had geen al bestaand materiaal nodig om een wereld te maken. Hij kan hem maken van niets: schepping ex nihilo. Dit geloven overigens de meeste Amerikanen momenteel. Voor hen geen mysterie van het bestaan. God maakte het.’ (Holt) 

Jim Holt (foto: TED) haalt onder meer filosofen als Leibniz, Wittgenstein en Schopenhauer erbij, maar ook wetenschappers als Wheeler, Stephen Hawking, en Holts’ vriend Martin Amis. Het Boeddhisme komt langs, de metafysica, Betrand Russell, de kwantumveldentheorie.

‘Als God bestaat, zou hij zich kunnen afvragen: ‘Ik ben eeuwig, almachtig, maar waar kom ik vandaan?’ Waarvandaan? God houdt er een formeel taaltje op na. En zo is er een theorie dat God het zo moe was om na te denken over het vraagstuk van zijn eigen bestaan dat hij de wereld schiep om zichzelf wat te vermaken. Maar laten we God even vergeten. We halen hem uit de vergelijking. Dan krijgen we: – + niets = de wereld.  Als je een Boeddhist bent, wil je hier misschien al ophouden, want je hebt al: niets = de wereld, en uit identiteitssymmetrie volgt dan: de wereld = niets.’ (Holt) 

Aan het einde van zijn voordracht onthult Holt nog iets persoonlijks, dat alle briljante, geweldige mensen heeft verbaasd… Hij is te zien bij TED, maar ook is het transcript te lezen. De TED-video raad ik aan, daar Holt een aardige, humoristische manier van optreden heeft. Je kunt eigenlijk uren naar hem kijken en luisteren… een stand-upfilosoof en goed te volgen.

‘Onderweg beschrijft Holt de historische, wiskundige en filosofische achtergronden van die malle vraag waar de grootste geesten zo graag mee worstelen. Om aan het slot, na een zonovergoten middag filosoferen met auteur John Updike (‘de werkelijkheid is een gedicht’), tot de conclusie te komen dat hij al die tijd misschien een andere vraag had moeten stellen. Het heelal bestaat, dat weet ik omdat ‘ik’ besta. Maar wat is ‘ik’? Wat is de oorzaak van bewustzijn?’ (Hulspas)

Zie: Waarom bestaat de wereld? (de Volkskrant / Marcel Hulspas)

en: TED (Hier Nederlands ondertiteld): Waarom bestaat het universum? (Jim Holt) – Transcriptie: Transcript

Cartoon: mimiandeunice.com

Waarom bestaat de wereld? Een existentiële detective. Jim Holt woont en werkt in New York. Het metafysische mysterie hoe wij ooit zijn ontstaan is nog steeds de lastigste en meest fascinerende vraag aller tijden. De briljante en zeer humoristische Jim Holt onderzoekt onze jongste pogingen om vat te krijgen op de oorsprong van het heelal. Volgens hem zijn we veel te benepen geweest door alleen God en de Big Bang als verantwoordelijken te beschouwen, en daarom zoekt Holt het antwoord op deze prangende vraag ook in andere hoeken, zoals bij een chagrijnige filosoof uit Oxford, een laureaat van de Nobelprijs en een Franse boeddhistische monnik. De uitkomst van zijn speurtocht is Waarom bestaat de wereld? een werk dat uit zichzelf filosofisch wordt. (Nijgh & Van Ditmar)