Dune werd gepubliceerd in 1965, het jaar waarin wetenschapper James Lovelock pionierde met het idee dat de aarde een zelfregulerend systeem is: de Gaia-hypothese. Volgens Lovelock moeten we de aarde zien als een gepersonifieerd geheel. – Op de Radboud Universiteit voerden filosoof Lisa Doeland en religiewetenschapper Seth Bledsoe een gesprek over de verfilming van Dune: de ecologie en religie van een Sci-fi Desert Society. Ook het Belgische Kerknet bericht erover. Dune was de eerste roman over planetair bewustzijn.

‘Mensen staan ​​voor een dilemma: aan de ene kant willen ze het land terraformeren, maar aan de andere kant willen ze de zandwormen behouden die de waardevolle ‘specie’ creëren.’

James Lovelock
Het dilemma in het citaat hierboven is volgens de filosoof symbolisch voor de botsing tussen ecologische belangen op korte en lange termijn. Doeland las het boek afgelopen zomer, vertelt ze, een zomer die werd geteisterd door bosbranden en overstromingen. Dat is het probleem met apocalyptische literatuur: het gaat niet zozeer om wat er gaat komen, maar om wat er al aan de hand is. 

‘Volgens Lovelock moeten we de aarde zien als een gepersonifieerd geheel. Het was ook de tijd van de ruimtewedloop tussen de VS en de USSR, wat verklaart hoe het ruimtethema in het verhaal kwam. Foto’s als ‘Earthrise’, genomen tijdens de Apollo 8-missie van 1968, hebben het overzichtseffect gestimuleerd: als we vanuit de ruimte terugkijken op de aarde, zie je geen grenzen of conflicten. Je ziet wel een fragiele levenssfeer. Astronaut Anders verwoordde het als volgt: ‘We gingen op pad om de maan te verkennen en in plaats daarvan ontdekten we de aarde.’
_{(Lisa Doeland)}

Meer dan een sciencefictionfilm
De wereldwijde kaskraker Dune – De Amerikaanse auteur Frank Herbert schreef zijn sciencefictionroman Dune al in 1965, als een soort vooruitblik op de wereld van vandaag – is volgens de redactie van Kerknet meer dan een sciencefictionfilm met bloederige gevechtsscènes: het verhaal barst van de religieuze verwijzingen.

‘Het verhaal dan. In een notendop: een dorre planeet (Arrakis, bijnaam Dune) beschikt over een bijzondere en daardoor begeerde grondstof die ruimtereizen mogelijk maakt. Het bekomen van die ‘specie’ leidt uiteraard tot een oorlog. Jonkie Paul Atreidis krijgt van zijn vooraanstaande familie de opdracht om de woestijnplaneet te veroveren. Uiteindelijk zal hij uitgroeien tot een soort Messias die het land wil teruggeven aan het onderdrukte volk.’

Messias
Er zitten in de recentste adaptatie van Dune (Part One), volgens Kerknet, heel wat verwijzingen naar religieuze zaken.

‘Zo is het nomadenvolk Fremen geïnspireerd op bedoeïenen in boerka en de vrouwenorde Bene Gesserit op de jezuïeten. De religieuze beweging van de Fremen (free men of vrijmannen) mengt invloeden uit het zenboeddhisme en de soennitische islam en de aanhangers spreken een taal die doorspekt is met Arabische termen. 
Hoofdpersonage Paul wordt door sommigen vergeleken met Mohammed, de stichter van de islam. Paul neemt het op voor de verdrukten van Arrakis en begint een moedige opstand tegen de keizer. Net zoals Mohammed na zijn verbanning uit Mekka de mensen van toevluchtsoord Medina verenigt om de strijd aan te gaan.’

In het oorspronkelijke boek leent de auteur volgens Kerknet materiaal uit veel religies en culturen om een eigen, fictieve religie te creëren. Daarmee wil hij de bestaande godsdiensten niet in een kwaad daglicht zetten, maar wel waarschuwen voor het gevaar van macht, want ook een superheld of Messias kan die verkeerd inzetten.

‘En die aanklacht zit ook in de film. Er is een diep menselijk verlangen naar controle, naar betekenis geven aan onze angsten en onzekerheden, hetzij via wetenschap, hetzij via geloof. De heksen van Bene Gesserit proberen uit alle macht controle te krijgen over de toekomst. De Fremen trekken ten strijde in een bloedige jihad onder het mom van verlossing door de Messias. En daarmee willen zowel Herbert als Villeneuve hetzelfde aantonen: religie of wetenschap inzetten als wapen om de ander te overheersen, is nooit een goede zaak. Hoe heilig die oorlog ook mag zijn.’

Zie:
* Dune: The Ecology and Religion of a Sci-fi Desert Society
* Video Radboud Universiteit (YouTube)
* Kaskraker ‘Dune’ speelt leentjebuur bij veel religies
* Dune: Trailer (YouTube) | ‘En als het zover is biedt regisseur Denis Villeneuve de overtreffende trap van die verwachting. Van de eerste trillende zandkorrels en opbollende duinen tot de muziek die uit de diepste krochten van de planeet lijkt te komen: geen bioscoopdoek en geluidssysteem lijkt groot genoeg voor wat in Dune wordt geserveerd.’ (De Volkskrant)
* ‘Dune: een meeslepende sciencefictionfilm die je in de bioscoop moet zien.’ (Esquire)

Beeld: Radboud Universiteit