Filosoof Daniel Dennett gelooft dat vrije wil en determinisme logisch met elkaar verenigbaar zijn. Yurri Matteman van Science Palooza geeft een voorbeeld en stelt 1) Ik ga naar mijn huisarts en hij adviseert me magere melk te drinken. In de supermarkt koop ik magere melk. 2) In de supermarkt zie ik een pak magere melk met een spannende foto van Kirsten Dunst. Ik koop magere melk. 3) In de supermarkt loop ik langs de zuivelafdeling, een geheime microchip in de magere melk beïnvloedt mijn hersenen. Ik koop magere melk.

‘Voor Dennett bestaat alleen in het derde geval geen vrije wil. In alle andere gevallen werd mijn keuze inderdaad beïnvloed, maar bepaalde ik bewust wat ik ging doen. ‘Ik had ook anders kunnen kiezen en evolutie heeft ervoor gezorgd dat ik dat soms ook doe,’ zegt Dennett. ‘Het kan namelijk zeer nuttig zijn om voor je tweede keuze te gaan en niet altijd te laten blijken wat je echt graag wil. Anders zullen anderen (melkverkopers, minnaars, katten) je uitbuiten. En als we soms onverwachts uit de hoek kunnen komen, zijn we ook verantwoordelijk voor onze daden.’

Matteman haalt Erasmus en Luther erbij die aan de hand van de Bijbel discussieerden over de vrije wil. Volgens Luther waren we slechts een instrument van God en had de mens geen vrije wil. Erasmus was het niet met hem eens en vond Luthers opvatting zorgelijk. In onze tijd gaan we in discussie aan de hand van de wetenschap die het soms met Luther eens is: we zijn slaaf van de natuurwetten. Dennett vindt determinisme en vrije wil met elkaar verenigbaar.
(foto: Dennett / Erasmus – Science Palooza)

‘Hij (Dennett, pd) is een zogenaamde compatibilist en net als Erasmus vreest ook hij dat zonder vrije wil de maatschappij een zooitje wordt. Een compatibilist vindt een actie uit vrije wil, wanneer deze uit eigen overtuigingen en verlangens plaats heeft. Hij is een zachte determinist, geen goddelijke interventie, maar ook geen koude voorspelbaarheid van ons gedrag.’

Yuri Matteman (foto: Science Palooza) is mededirecteur van De Praktijk een projectbureau voor bètaonderwijs en wetenschapscommunicatie. Van oorsprong is hij moleculair bioloog en deed onderzoek aan RNA-editing en glycosylering van eiwitten.
Hij schreef mee aan het populair wetenschappelijke boek In de toekomst is alles fantastisch en is ook een van de medeoprichters van Very Disco.

Zie: Vrije wil bestaat, zeggen Erasmus en Dennett (Science Palooza)

Illustr: museumelburg.nl

Gerelateerde artikelen in dit blog: klik hier.