‘Leuk om te horen hoe andere kinderen denken’

In een maatschappij waarin prestatiedruk zelfs voor jonge kinderen al voelbaar is, is filosoferen een welkome oase. Foute antwoorden bestaan niet in de wereld van de kinderfilosofie. Bovendien is filosoferen uitdagend, leuk en houdt het de kinderlijke verwondering levend. Filosoferen leert kinderen essentiële vaardigheden aan om ook in de toekomst democratisch en vreedzaam samen te kunnen leven, zegt de Stichting Promotie en Publiciteit Kinderfilosofie (SPPK).

‘Kinderen en jongeren vergroten hun vermogen om verschillen te verwelkomen,
in plaats van zich hierdoor bedreigd te voelen.’
_(SPPK)

‘Kinderfilosofie verdient een veel grotere plaats in het leven van kinderen. In een filosofisch gesprek leren kinderen kritisch en logisch denken, onderzoeken, een open houding aan te nemen, te luisteren en samen verder te komen in een “denkonderzoek”. Allemaal vaardigheden die zeer belangrijk zijn in hun latere leven, om als volwaardig burger mee te kunnen doen in een democratische maatschappij.’

Kinderboeken kunnen een mooie aanleiding zijn voor filosofisch gesprek met kinderen. De SPPK is de motor achter het initiatief voor het Beste Filosofische Kinderboek. Zij heeft als doel kinderfilosofie onder de aandacht te brengen bij een breed publiek in het algemeen en specifieke groepen in het bijzonder.

‘Ik vind het leuk dat je een keer hoort hoe andere kinderen denken. Normaal heb je het daar niet echt over en hier ga je echt goed naar elkaar luisteren.’
_{(Laura, groep 7)}

De SPPK zet zich in om het belang én het plezier van kinderfilosofie onder de aandacht te brengen van een breed publiek. Daarmee beoogt zij dat zowel het aanbod van, als de vraag naar kinderfilosofie zal groeien, zodat meer kinderen leren filosoferen. Haar belangrijkste instrument daarvoor is de Week van de Kinderfilosofie.

‘Kinderen leren naar elkaar luisteren en elkaar aankijken. Ze ervaren dat het moeilijk is om jezelf te verwoorden, maar dat je het kunt. Kinderen leren dat een klasgenootje anders kan denken en dat dat goed is. Je begrijpt waarom iemand zo denkt, omdat die persoon ook leert uitleggen waarom hij/zij iets vindt. Je leert dat iedereen een mening mag hebben en dat het goed is dat je daarover in gesprek blijft gaan i.p.v. elkaar afkeurt. Je mag ook zeker je eigen mening hebben en houden. Je creëert wederzijds begrip.’
_{(Ivo Buijsen, directeur basisschool Anton van Duinkerken)}

De jury van het Beste Filosofische Kinderboek 2022 ontdekte tussen de inzendingen boeken voor kinderen van 4, maar ook voor 14-jarigen. Op 23 februari was de jury eruit en werd de shortlist met zes namen samengesteld, waarop o.a. filosoof en schrijver Stine Jensen prijkt, die al meer dan een dozijn kinderboeken schreef. Een andere bekende is Joke van Leeuwen. Zij stond al op eerdere shortlists en won literatuurprijzen. De prijzen worden uitgereikt tijdens de Dag van de Filosofische Praktijk bij de ISVW in Leusden op zaterdagmiddag 22 april.

Bron, incl. foto: Stichting Promotie en Publiciteit Kinderfilosofie (SPPK)
Foto kind in boekentent: PxHere

Het Rijke Roomse Kostschoolleven

Boekpresentatie BRIL & PLU – In het statige oude gebouw van woon-werkgemeenschap De Refter aan de Rijksstraatweg in Ubbergen zat vroeger meisjeskostschool Notre Dames des Anges. In de volksmond ook wel het ‘Frans Pensionaat’ genoemd. Talrijke meisjes brachten in de jaren zestig hier hun puberteit door, dag en nacht omringd door nonnen. Margaret van Mierlo was een van hen en verwerkte haar kostschoolervaringen in de roman BRIL & PLU. Bibliotheek Gelderland Zuid organiseert een boekpresentatie op dinsdagmiddag 7 maart 2023 in Bibliotheek Beek-Ubbergen.

‘Weet je nog, dat Franse nonnetje dat we Croissantje noemden
omdat ze zo’n kromme rug had?
Dankzij haar haalde ik mooie punten voor Frans.
En ik maar mopperen dat ik met haar verplichte wandelingen moest maken
en zij mij dwong uitsluitend Frans te spreken.’
_{(Uit: BRIL & PLU)}

Auteur Margaret van Mierlo zal die middag een inkijkje geven in die tijd. Zoals ze zelf zegt: ‘Op zekere leeftijd ga je terugkijken op je leven en word je blik anders.’ Naast Van Mierlo deelt ook Jan Schillings – voormalig directeur van de toenmalige middelbare meisjesschool (MMS), verbonden aan Notre Dame des Anges – zijn ervaringen. Volgens de auteur brengt het kostschoolleven nogal wat emotie met zich mee, de reden dat er veel over is geschreven.

_{Margaret van Mierlo}

‘De laatste tijd zijn er vooral nare zaken aan het licht gekomen, vooral seksueel misbruik. Ik heb dat niet meegemaakt. Voor mij was Notre Dame des Anges een plek waar ik vijf jaar kon verblijven. Ik zat op zeven basisscholen in vier verschillende landen. Kostschool betekende eindelijk stabiliteit en veiligheid en het leverde levenslange vriendschappen op. Maar het katholieke geloof waarmee het kostschoolleven was doordrenkt, voelde ik als een last. Vooral beknellend, saai en vervelend. Elke ochtend naar de mis, zonder ontbijt uiteraard, zondags de hoogmis, elke week op vrijdag te biecht gaan.’

De nonnen gingen ervan uit, verklaart de auteur, dat je elke week weer nieuwe zonden had gepleegd waarvoor je vergiffenis moest vragen. Overal kwam je het kruisbeeld tegen, het symbool van de christelijke traditie, in elke kamer of gang. Ook hing het kruis aan de halsketting van elke non.
Sterk voelde zij de kracht van de stilte in de kapel van Notre Dame des Anges. Op vakanties in Parijs zoekt zij vaak de Sainte Chapelle op: het bouwvoorbeeld voor de kapel op kostschool. ‘Een adembenemende plek. Een plek om tot rust te komen, te zijn om er te zijn.’

_{Kapel in Notre Dame des Anges, Ubbergen}

‘Als ik een kerk binnenloop zal ik nooit vergeten om een kaars op te steken voor het Mariabeeld. In de tuin van Ubbergen was de grot van Lourdes nagebouwd. Op de een of andere manier stond Maria voor mij los van het strenge geloof, een soort surrogaat voor het gemis aan liefdevolle ouders. Haar kon ik vragen mij te helpen. Mijn frustraties kon ik aan haar kwijt. Nu zou je kunnen zeggen dat het de plek was waar ik positieve energie voelde.’

De schrijfster zegt dat zij in BRIL & PLU haar katholieke kostschoolleven herbeleeft.

‘Mijn roman heeft twee verhaallijnen. Een speelt zich af tijdens kostschooltijd, de pubertijdsjaren, en de andere in het heden: vrouwen die ouder worden en met de ogen van nu hun kostschooltijd herbeleven. Een drama dat zich toen afspeelde, staat symbool voor alles wat mis kan gaan tijdens kostschooltijd. De gevolgen ervan kunnen een leven lang doorwerken. Wie is slachtoffer, wie dader?’

Boekpresentatie BRIL & PLU van Margaret Mierlo | Dinsdag 7 maart 2023, 14:30 – 15:30 uur (Eerder door Corona uitgesteld) | Organisatie: Bibliotheek Gelderland Zuid in samenwerking met Inloop & Ontmoeting Impuls | De presentatie vindt plaats in ’t Kulturhus in Bibliotheek Beek-Ubbergen: Roerdompstraat 6 6573 BH Beek-Ubbergen.

BRIL & PLU | Margaret van Mierlo | Uitgeverij Palmslag | Paperback | 21 oktober 2019 | 184 pag. | € 12,50
BRIL & PLU is een ‘coming of old age’ roman. Nicole en Trix zijn actieve zestigplussers die ervaren dat ze door hun omgeving als oud worden gezien. Vooral Nicole worstelt met een identiteitscrisis nadat ze op haar werk plotseling wordt weggesaneerd. Tegelijkertijd wordt een onverwerkt trauma uit hun gezamenlijke kostschooljaren opgerakeld; een donkere bladzijde uit hun leven die ze maar niet kunnen omslaan. Ook andere herinneringen uit die tijd komen naar boven en laten een oude hobby opleven: amateurtoneel. De psychologische roman wisselt ernst en humor af. Het geeft een inkijk in het leven van vrouwen die zich te jong voelen voor de levensfase waarin ze terecht zijn gekomen.

Tekening ‘Gratenbak’ en de cover van BRIL & PLU: © Erik Elferink
Foto Margaret van Mierlo: © Roberto Cancian, (foto)journalist, Utrecht
Foto Kapel: Alice Mommersteeg, Vlijmen (oude ansichtkaart)

Over deze kostschool schreef historicus Rob Wolf Notre Dame des Anges 1903-2003 – Tout droit en tegendraads. (Uitgeverij Valkhof Pers, 2003.)

‘Het wereldwijde gevecht om het eigen leven’

Jezelf vrij en betrokken weten, betekenisvol bezig zijn en contact maken met wat je écht waardevol vindt. Als je aan die voorwaarden hebt voldaan, kan je oprecht zeggen dat het goed met je gaat. – Aan het woord is levenskunstfilosoof Joep Dohmen over zijn nieuwe boek Iemand zijn. ‘Dit gaat over onze huidige levensstijl. Vrij zijn om je eigen leven te leiden is aantoonbaar de hartenwens van de laatmoderne mens. Bovendien willen veel mensen zich graag verantwoordelijk opstellen’.

‘De vervulling van ons verlangen naar vrijheid en verantwoordelijkheid
blijkt verre van eenvoudig’
_{(Levenskunstfilosoof Joep Dohmen)}

‘De vrijheid hebben om je eigen leven te leiden is de hartenwens van de laatmoderne mens. De vervulling daarvan blijkt echter verre van eenvoudig: in onze hectische samenleving met haar continue veranderingen, verleidingen en versnellingen staat de kwaliteit van ons bestaan voortdurend op het spel. Niet toevallig sprak de socioloog Ulrich Beck van het wereldwijde ‘gevecht om het eigen leven’. Vandaag de dag is iedereen genoodzaakt om zich telkens opnieuw zijn of haar leven toe te eigenen.‘
_(Dohmen)

_{Lector Bildung Joep Dohmen} _{tijdens zijn boekpresentatie in de Lutherse kerk in Utrecht:}
_{Iemand zijn: Filosofie van de persoonlijke vorming} _{(25 november 2022)}

Marktmechanismen en influencers
Jonge mensen worden volgens Joep Dohmen, lector Bildung (‘geleide zelfvorming’) aan de Utrechtse Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (HTF) – aldus dagblad Trouw – zonder gedegen voorbereiding in het neoliberale kapitalisme geparachuteerd, een systeem dat wordt gedomineerd door markt en technologie.

‘Vóórdat ze de kans hebben om zich daar kritisch toe te verhouden is het voor veel jonge mensen al te laat. Ze hebben jarenlang in de breedte geleefd, van alles gedaan wat marktmechanismen en influencers hen dicteerden, zonder er zelf echt achter te staan. Op hun vijfendertigste staan ze ineens met lege handen, ze voelen zich machteloos en vertwijfeld – is dit álles?’
_(Dohmen)

‘Wij voeden op tot niets’
Sinds de jaren zestig ontduiken opvoeders en onderwijzers hun opvoedingsverantwoordelijkheid, stelt de filosoof, vanuit een romantische en anti-paternalistische opvatting van vrijheid-blijheid. ‘Om met de Amerikaanse pedagoog Neil Postman te spreken: wij voeden op tot niets.’

‘Als docent filosofie – zowel op een gymnasium, hogeschool als universiteit – heb ik gedurende tientallen jaren van nabij jongeren zien kampen met angsten, onzekerheden en overspannenheid (burn-outs). Hun gebrek aan zelfvertrouwen is schrijnend.
Het is pijnlijk en verontrustend om te zien hoe onzeker en verward veel jonge mensen zijn, hoe ze lijden aan handelingsverlegenheid en richtingloosheid.
De tragiek is dat ze verschrikkelijk graag zelf iemand willen worden, maar nauwelijks beschikken over ankerpunten en innerlijke bagage. Door een falend opvoedings- en onderwijssysteem eindigen ze als ‘fabriekswaar’ (Nietzsche) en worden ze helaas maar al te vaak niemand.’
_{(Uit: Iemand zijn)}

_{Kamer in New York} _{– Edward Hopper (1932)}

‘Ouders hebben niet langer het gezag om weerstand te bieden aan de grillen en verlangens van hun kinderen. En dat is wel noodzakelijk, want kinderen en jonge mensen zijn nog geen personen, ze hebben allerlei sturing en discipline nodig. In Frankrijk heeft de regering smartphones op scholen verboden, een teken dat de overheid moet bijspringen om ouders en kinderen weerbaar te maken tegen de inmenging van markt en technologie.’
_(Dohmen)

Gezag bij het individu
Dohmen legt het gezag bij het individu, door te laten zien hoe mensen tegelijkertijd hun vrijheid én hun verantwoordelijkheid kunnen ontwikkelen. In 1958 maakte de liberale filosoof Isaiah Berlin het beroemde onderscheid tussen negatieve vrijheid: de vrijheid van beperkingen, en positieve vrijheid: de vrijheid om als mens zélf middelen en doelen te kiezen.

‘Uiteindelijk is het accent van het liberalisme te veel op die negatieve vrijheid komen te liggen. Daarmee krijg je een moraal van vrijheid als pure zelfbeschikking, van vrijheid die begrepen wordt als: doen waar je zin in hebt.’
_(Dohmen)

Elke vorm van gezag is uitgehold en dus zitten we nu met allerlei free riders opgescheept, mensen die gefixeerd zijn op hun botte, willekeurige verlangens en die autonomie verwarren met onafhankelijkheid. Zonder dat ze het doorhebben helpen ze hun eigen vrijheid om zeep, want ze worden slaaf van hun grillen en erkennen geen enkele verantwoordelijkheid.

Het huis van de aarde weer bewoonbaar maken
In zijn boek Iemand zijn schetst Dohmen een vormingsprogramma om de autonomie van het individu te vergroten. Daarvoor laat hij zich onder meer inspireren door de ethiek van Immanuel Kant, Friedrich Nietzsche, Michel Foucault en Susan Neiman.

‘We kunnen onze emoties en verlangens onderzoeken en gaandeweg ontdekken wat we echt willen. De voorbije decennia zijn we onze zelfdiscipline kwijtgeraakt en dus moeten we opnieuw gaan oefenen. Hoe moeilijk de omstandigheden intussen ook zijn, we kunnen leren omgaan met de vele versnellingen en met meer aandacht leven in het hier en nu.
We moeten weer leren om elkaar te waarderen en de onderlinge verschillen te verdragen. De voornaamste opdracht van onze tijd is dat we het huis van de aarde weer bewoonbaar maken.’
_{(Uit: Iemand zijn)}

Bronnen:
* Filosoof Joep Dohmen: Op hun vijfendertigste staan veel jonge mensen ineens met lege handen (Trouw)
* Iemand zijn – Filosofie van de persoonlijke vorming | Joep Dohmen | 21 – 11 – 2022 | Uitgeverij Ambo Anthos | 816 pagina’s| € 45,- | E-book: € 14,99
* Iemand zijn (2022) – Joep Dohmen

* Beeld: ‘Nighthawks‘ – door Edward Hopper (1942) – ‘Links in het café zit een man met de rug naar de kijker toe, een beetje ineengedoken achter een drankje. Een man en vrouw zitten naast elkaar, het is onduidelijk wat hun relatie tot elkaar is. Ze staren naar de vloer, beiden met een vlakke blik. Hoppers mensen zijn passief doch duidelijk aanwezig. Ze hebben elkaar niets te zeggen, lijken al meer dan genoeg te hebben aan zichzelf.’
(kronkeling.com – Wat je kunt leren van Nighthawks van Edward Hopper)
* Beeld Joep Dohmen: HTF
* Beeld ‘Kamer in New York’: Edward Hopper (1932) (Coverillustratie van Tegen de onverschilligheid – Joep Dohmen)

Filosofie voor verveelde tienjarige betwetertjes

‘Had ik op tienjarige leeftijd Becky kunnen lezen, dan had ik misschien een interesse in filosofie opgevat, wat een uitkomst kan zijn voor verveelde tienjarige betwetertjes.’ Becky is Becky Breinstein en van school gestuurd vanwege het feit dat ze besmet is met het vragenvirus. Te slim voor school, want met haar vragen schopt ze tegen een aantal heilige huisjes van haar school en dorp en daarom wordt ze uiteindelijk van school gestuurd. Filosoof Marthe Kerkwijk las De gifbeker van Socrates. ‘Waarom is Plato niet gewoon gemeengoed in groep 6?’

‘Zojuist heb ik deel een, De gifbeker van Socrates, in een ruk uitgelezen. Gedurende het eerste hoofdstuk doorstond ik al vijf lachbuien. Ik vreesde daarom even dat ik voor het einde in mijn koffie zou stikken, maar hier ben ik, levend en wel.’

‘Dat brengt mij bij mijn eerste punt van aanbeveling: de tekeningen. Er is een blobvis. Er is een horzel met het hoofd van Socrates. Ik kan het niet uitleggen. Je moet het zien. Het is hilarisch. De tekeningen zijn eenvoudig: enkele penstreken, niet eens bijzonder stijlvast, maar in hun eenvoud droogkomisch en doeltreffend.’

Als tiener las Kerkwijk De wereld van Sofie en dat droeg bij aan het feit dat zij nu filosoof is. Zij groeide op met Annie M.G. Schmidt, Astrid Lindgren, Paul Biegel en later Tonke Dragt. Dat vindt zij jeugdliteratuur die je filosofisch kunt noemen omdat ze de jonge lezers ertoe bewegen vragen te stellen en kritisch te kijken naar de wereld waar volwassenen hen mee opzadelen.

‘De wereld van Sofie deed dat ook, en deed tevens iets anders: het boek liet mij kennismaken met de fascinerende geschiedenis van de filosofie.’

Met behulp van Plato’s grot duiden de schrijvers, journalist en kunstenaar Marc van Dijken kunstenaar Sander ter Steege, soepel de actuele maatschappij voor tienjarigen. Kerkwijk vindt dat een prestatie, vandaar haar verzuchting Plato gewoon gemeengoed te maken in groep 6.

‘Ik had daar zelf in groep zes wel oren naar gehad. Toen ik tien was, was ik, net als Becky, besmet met het vragenvirus. Had ik op tienjarige leeftijd Becky kunnen lezen, dan had ik misschien een interesse in filosofie opgevat, wat een uitkomst kan zijn voor verveelde tienjarige betwetertjes.’

Kerkwijk vindt het verhaal spannend, prikkelend en grappig genoeg om het tot het eind toe met plezier te lezen.

‘Ik laat me graag aan het lijntje houden en verleiden tot aanschaf van de volgende delen, ondanks het feit dat ik heus wel in de gaten heb dat Marc van Dijk en Sander ter Steege gewiekste sofisten zijn die mij hier een aantrekkelijke schaduw voorwerpen.’

Zie in iFilosofie 48: Bijdehante Becky, de Socrates van Domdorp

Beeld: Detail cover Becky Breinstein. De gifbeker van Socrates

ISBN: 9789025907150 | Pagina’s: 144 | Publicatiedatum: 17-09-2019 | BECKY BREINSTEIN is van school gestuurd. Dit heeft iets te maken met: • Een lelijke visman met baard, die haar ’s nachts een schok heeft gegeven • Drones en postduiven die geheime boodschappen sturen • De gifbeker van de beroemde filosoof SOCRATES. Becky vindt het prima dat ze niet meer naar school hoeft. Maar ze vindt het verdacht dat haar aartsvijand ISABELLA TOSTI zo blij is. Ze gaat op onderzoek uit, samen met RAYMON DE DEMON (geen hond, maar haar Tasmaanse tijger!).
Becky Breinstein beleeft een spannend avontuur vol humor, vriendschap en vrolijke wijsheid. De gifbeker van Socrates is het eerste deel van een serie waarin Becky haar leven op z’n kop zet met de grootste denkers uit de geschiedenis.