Bestaat de waarheid? Ja! Een van de bekendste Engelse publieksfilosofen Julian Baggini schrijft in Een kleine geschiedenis van de waarheid dat de waarheid bestaat. We hoeven de post-waarheid-samenleving niet te vrezen. Aan de hand van tien bronnen van waarheid kunnen we daarvan op aan: eeuwige, gezaghebbende, esoterische, beredeneerde, empirische, gecreëerde, relatieve, machtige, morele en zelfs holistische waarheden.
Onze houding bij het willen kennen van de waarheid blijkt veel belangrijker dan bijvoorbeeld de ‘deductieve redenering van Descartes, de wetenschappelijke methode van Bacon, het bestuderen van geopenbaarde geschriften, of het verkrijgen van inzicht door de discipline van meditatie en concentratie’.
‘De waarheid vaststellen vereist ‘epistemische’ deugden zoals bescheidenheid, scepticisme, het openstaan voor andere perspectieven, een geest van collectief onderzoek, een bereidheid de confrontatie met macht aan te gaan, een verlangen betere waarheden te creëren, een bereidheid om ons in onze moraliteit door feiten te laten leiden.’ *
Corresponderende ondeugden echter doen deze ‘epistemische’ deugden geweld aan. Baggini somt er een aantal op: ‘zelfoverschatting, cynisme, bekrompenheid, excessief individualisme, passiviteit ten aanzien van macht, het verlies van het geloof in de mogelijkheid betere waarheden te creëren, en een moraal die wordt aangejaagd door onderbuikgevoelens die het verstand gaan overheersen’.
In de conclusie van zijn boek waarin hij zijn bronnen van waarheid bespreekt op een manier ‘die zelfs de meest verstokte doemdenker zal laten glimlachen’, vertelt hij over onze neiging over waarheden als ‘steentjes’ te denken: hard, onveranderlijk, duidelijk gedefinieerd, verzameld in onze geest alsof dat een soort rotstuin is.
‘In werkelijkheid is de waarheid meer zoals een echte tuin: een organisch, holistisch systeem waar alles met alles verband houdt. Sommige bestanddelen ervan zijn zo goed als permanent, terwijl andere groeien, veranderen of afsterven. En net als een tuin moet de waarheid verzorgd worden, want anders raakt zij overwoekerd door het onkruid van mythes, deformaties, misvattingen en leugens.’
Baggini geeft in zijn boek toe dat de waarheid gecompliceerd is, maar leidt relatief eenvoudige aanwijzingen af uit elk van de tien soorten waarheid die hij onderzocht, en helpend kunnen zijn om de waarheid te laten opbloeien.
‘Spirituele ‘waarheden’ behoren tot een andere soort waarheid dan seculiere waarheden en moeten daarom niet met elkaar wedijveren. We moeten zelf nadenken, maar niet in ons eentje. We moeten sceptisch zijn, niet cynisch. De rede vereist bescheidenheid, geen zekerheid. Om slimmer te worden, moeten we begrijpen op welke manier we dom zijn. Waarheden moeten zowel gecreëerd als gevonden worden. Alternatieve perspectieven moeten niet gezocht worden als alternatieve waarheden, maar als middelen ter verrijking van de waarheid. De macht spreekt niet de waarheid; de waarheid moet de macht aanspreken. Voor een betere moraal hebben we betere kennis nodig. De waarheid moet holistisch begrepen worden.’
Hoe Baggini tot deze aanwijzingen is komt, is te lezen in de tien bronnen van waarheid die hij beschrijft in tien hoofdstukken in zijn boek. Treffend en toegankelijk geschreven. En inderdaad ‘een verademing voor iedereen die het even niet meer weet: de waarheid bestaat!’
*(Epistemologie = kennisleer: geeft aan hoe we ware of geldige kennis over de werkelijkheid kunnen verkrijgen.)
Een kleine geschiedenis van de waarheid: troost in tijden van nepnieuws | Julian Baggini | 2018 | Uitgeverij Klement – Utrecht
Foto: PD– ‘In werkelijkheid is de waarheid meer zoals een echte tuin: een organisch, holistisch systeem waar alles met alles verband houdt.’
GODENENMENSEN 
De vraag is wat hij (en wij) beogen met het willen vinden van “de” waarheid. Volgens mij kan de echte waarheid niet meer zijn dan een persoonlijke waarheid en dat geeft vervolgens te denken of het interessant is om extern te blijven zoeken. Verwondering over en aanvaarding van alle verschillende waarheden is meer op z’n plaats, dat lijkt me de ultieme opgave voor de mens.
LikeLike
Waarheid dient minstens logisch consistent te zijn omdat er anders niets mee te beginnen is.
LikeGeliked door 1 persoon
Probleem is dat ongeveer niemand het eens kan worden over de precieze betekenis van het woord waarheid. Met zijn “verschillende soorten waarheden” geeft Baggini aan dat ook niet precies te weten. Makkelijk is dat natuurlijk wel – dan kun je er zomaar van alles en nog wat over beweren. Zie ook Frankmuziek – als er een echte waarheid is, wat bedoelen we dan met onechte waarheden?
“Logisch consistent” is niet genoeg. De Stelling van Pythagoras is zowel waar (binnen de Euclidische meetkunde) als onwaar (binnen de bolmeetkunde) en in beide gevallen logisch consistent.
Ik gebruik het woord liever helemaal niet. Er zijn mij in de naam van die waarheid een beetje teveel mensen om het leven gebracht – tijdens de Kruistochten, op de Killing Fields en in de Latijns-Amerikaanse martelkampen bv. (de lijst is erg lang).
Daaruit volgt niet dat ik mijzelf in een “post-waarheid” plaats. Laat ik het zo zeggen – het ontbreekt mij aan “zelfoverschatting, cynisme, bekrompenheid, excessief individualisme, passiviteit ten aanzien van macht, het verlies van het geloof in de mogelijkheid betere waarheden te creëren, en een moraal die wordt aangejaagd door onderbuikgevoelens die het verstand gaan overheersen” om een dergelijke zware term onbekommerd te kunnen gebruiken.
Ik hecht teveel aan de meeste van de door Baggini genoemde deugden.
LikeLike
@FrankB: “Met zijn “verschillende soorten waarheden” geeft Baggini aan dat ook niet precies te weten. Makkelijk is dat natuurlijk wel – dan kun je er zomaar van alles en nog wat over beweren. Zie ook Frankmuziek – als er een echte waarheid is, wat bedoelen we dan met onechte waarheden?”
Baggini weet dat nu net juist wél: hij bespreekt wel 10 bronnen van waarheid en beslist niet ‘zomaar’. Hij beschrijft die bronnen juist nauwkeurig en uitgebreid naar de ‘noodzakelijke en oh zo mooie zoektocht naar de waarheid’. (Baggini heeft het niet over ‘onechte waarheden’, wel vindt hij ‘de waarheid essentieel voor hoe we leven en hoe we onszelf, de wereld en elkaar iedere dag leren begrijpen’.)
LikeLike
FrankB,
[“Logisch consistent” is niet genoeg.]
Juist, daarom had ik het over “minstens logisch consistent”. Wetenschappelijk gezien is waarheid ongrijpbaar en kun je hooguit spreken over vermeende waarheid. Die moet je bovendien sterk betwijfelen als die tot ongewenste consequenties kan leiden zoals schending van mensenrechten. Om dit te kunnen toetsen is weer een logisch consistente redenering noodzakelijk die van een worst case scenario uitgaat. Bovendien moet die toetsing permanent gebeuren.
Waar het in de geschiedenis is misgegaan was daar geen sprake van zodat het volledig uit de hand kon lopen en ook gelopen is.
LikeLike
Ik snap er geen biet van. Het is zo klaar als een klontje
Er is één waarheid en er zijn drie onwaarheden: een gewone onwaarheid en een bewuste onwaarheid en die noemen we leugen of een combinatie van waar en onwaar: een halve waarheid die dan ook tevens een halve onwaarheid is.
Tenzij je anders rekent: dan is er anderhalve waarheid en twee en een halve onwaarheid.
Dan heb je nog de illusie, waarvan we niet weten of het waar of onwaar is en dat hebben we dan niet door maar die nemen we dan voor waar aan, totdat we zien dat het een illusie is. Ook is er nog de twijfel, dan kan het waar zijn maar ook onwaar.
Maar ik blijf erbij: er is maar één waarheid. Als iemand zegt: die auto is rood en hij is rood dan is dat waar.
Mijn logische conclusie is dat er geen tien waarheden zijn.
Tenzij je meent dat er meerdere waarnemingen verklaart kunnen worden overeenkomstig de waarheid. Maar dan zijn er wel ongeveer oneindig waarheden. Dat schiet ook niet op.
LikeLike
Er zijn inderdaad geen 10 waarheden, Jan, wel 10 bronnen van waarheden. 😉
LikeLike
Ik ben het niet eens met het gebruik van het woord “bronnen” van waarheid Paul.
Een bron heeft een diepe symbolische betekenis. In combinatie met waarheid wordt dat erg eng.
Er wordt gesproken niet gesproken over bronnen maar methodes zoals hermeneutisch, via meditatie en deductie: dat zijn geen bronnen. De mensen die deze methoden gebruiken worden snel op een dwaalspoor gezet door hun verwachtingen
Ik meen dat er van uitgegaan wordt dat er juiste methoden zouden kunnen zijn, die iets (of veel of alles) over een -vermeende- werkelijkheid zeggen.
En dan de sfeer die ik proef “Voor een betere moraal hebben we betere kennis nodig. De waarheid moet holistisch begrepen worden.” dat vind ik nogal bazig.
Moraal als de macht van het alpha aapje boven op de apenrots (want dat is moraal: mores leren) en dan nog het “moeten” van het holisme.
Dat doe ik wel uit mezelf, daar heb ik geen dwang voor nodig. En die zin volgt net op:
“De macht spreekt niet de waarheid; de waarheid moet de macht aanspreken.” Die bijt zich in de staart bij de volgende zin
Dat doe ik dan dus maar: ik spreek met mijn “waarheid” tegen de macht van de opgelegde moraal en de geest van deontologie.
We moeten zelf nadenken, maar niet in ons eentje. We moeten sceptisch zijn we moeten moeten moeten!!!! Moet dat? Is er wel over nagedacht wat het resultaat wordt? Een beklemmende wereld zonder hartstocht en anarchisme maar een machtige moralistische overheid: een Kafka maatschappij.
Goh kwam Nietzsche de filosoof met de hamer maar even langs om die restanten van de dode god op te ruimen en plat te slaan. Hoge deugd is geen deugd…..(tao)
Met gemeende zeer vriendelijke groet.
LikeLike
@Jan,
Baggini oriënteerde zich in zijn ordening van waarheden niet op filosofieboeken, maar oriënteerde zich juist op de bronnen en de rechtvaardigingen van waarheidsclaims die hem het meest problematisch leken.
Iedere categorie leek hem een illustratie van hoezeer de middelen om tot een legitieme vaststelling van de waarheid te komen ontoereikend zijn en hoezeer ze de potentie hebben om de waarheid juist te verdraaien in zich meedragen.
Als je het boekje zou lezen zou je zien dat Baggini hoopt aan te tonen dat we ons met eerlijke bedoelingen en helderheid van geest kunnen wapenen tegen zulk misbruik en het besef doen doordringen dat er onder de onwaarheden één de verderfelijkste is: de bewering dat we in een post-waarheid-leven. Deze dient de belangen van hen die het meest te vrezen hebben van de waarheid, zuiver en simpel of niet.
LikeLike
@Paul
Ik heb het boekje niet gelezen. Dus sorry als ik voor mijn beurt praat. Ik ga af wat ik hier lees.
Ik lees dan:
“het willen kennen van de waarheid” dat lijkt me een ongezonde activiteit.
Het onderbuik gevoel wordt afgewezen: geen goede zaak vind ik.
Het bestuderen van geopenbaarde geschriften, wordt in een kwaad daglicht gesteld”. De hermeneutische methode is goddelijk volgens mij.
Het verkrijgen van inzicht door de discipline van meditatie en concentratie wordt niet begrepen. Het gaat nu juist om het verkrijgen van discipline en niet om het inzicht. Inzicht en waarheid dat zijn inferieure zaken van rationele aard: daar gaat het niet om in het leven: dat leidt tot veroordeling en strijd. Als men al begint over “waarheid” dan is men al verkeerd bezig.
Het onkruid van mythes: dat doet me echt pijn: die man moet maar eens weten wat voor een schatkamer er ligt in sprookjes en mythen voor de ziel. Mystagogie en het numineuze en het symbolisch bewustzijn zijn de basis van het leven. En het stil woorden in je hoofd, bij bijvoorbeeld meditatie is verre te prefereren dan het nadenken over de waarheid.
Eerst maar eens een cursus volgen bij Tjeu v.d. Berk en het hoofd leeg maken.
Zo ik ben weer even terug na lang weggeweest hier. Gegroet! 🙂
LikeLike
Tien soorten waarheid nog wel. Het kan niet op. En dat terwijl het subject de waarheid niet kan bezitten. Want subjectieve waarheid is geen waarheid. Waarheid kan alleen universeel zijn en niet subjectief. De remedie is dus simpel en moeilijk tegelijk: verlaat het subject. Je staat zelf in de weg voor de waarheid.
LikeGeliked door 1 persoon
FYI: Nog meer waarheid.
https://blogs.scientificamerican.com/cross-check/pluralism-beyond-the-one-and-only-truth/
LikeGeliked door 1 persoon
@bertmorrien,
Interessante en actuele link…! Baggini zou het artikel geschreven kunnen hebben… 😉
John Horgan haalt bijvoorbeeld de filosofische fabulist Jorge Luis Borges erbij:
“That brings me to philosophical fabulist Jorge Luis Borges. In his story “Tlon, Uqbar, Orbis Tertius,” Borges toys with theoretical pluralism, although he doesn’t use that phrase. The story imagines a world in which intellectuals have concluded that reality is irreducible and inexplicable. That assumption, far from discouraging speculation, inspires it. Tlon’s thinkers propose countless models, or “systems,” that are “beautifully constructed or sensational in effect.” Borges continues:
“The metaphysicians of Tlon are not looking for truth, nor even for an approximation of it; they are after a kind of amazement. They consider metaphysics a branch of fantastic literature. They know that a system is nothing more than a subordination of all the aspects of the universe to some one of them.”
Vertaling Google:
“In zijn verhaal ‘Tlon, Uqbar, Orbis Tertius’ speelt Borges met theoretisch pluralisme, hoewel hij die zin niet gebruikt. Het verhaal verbeeldt een wereld waarin intellectuelen hebben geconcludeerd dat de realiteit onherleidbaar en onverklaarbaar is. Die veronderstelling inspireert verre van speculatie. De denkers van Tlon stellen talloze modellen voor, of ‘systemen’, die ‘prachtig geconstrueerd of sensationeel zijn’. Borges vervolgt:
“De metafysici van Tlon zijn niet op zoek naar waarheid, zelfs niet naar een benadering daarvan; ze zijn op zoek naar een soort verbazing. Ze beschouwen metafysica als een tak van fantastische literatuur. Ze weten dat een systeem niets meer is dan een ondergeschiktheid van alle aspecten van het universum aan een van hen. ‘
LikeLike
Ter aanvulling nog het volgende.
De gehele werkelijkheid is ontoegankelijk vanwege zijn grootte en vanwege de onmogelijkheid contradicties waar te nemen.
Ik betwijfel of dat laatste een beperking is. Als p en ~p identiek zouden zijn dan zou iedere interactie met p identiek zijn aan die met ~p zodat een contradictie door geen enkele entiteit waargenomen kan worden en dus geen enkele rol kan spelen. Het idee dat een contradictie explosief is moet dus verworpen worden, niettegenstaande het feit dat in de propositielogica een contradictie alles waar maakt. Of dit ook betekent dat in de gehele werkelijkheid beperkingen gelden kan niet vastgesteld worden maar iemand als Robbert Dijkgraaf gaat daar van uit.
Hoe dan ook kan er geen sprake zijn van een redenering als een contradictie waar zou kunnen zijn of als de logische wetten niet gerespecteerd worden.
In dit verband moet ook in overweging worden genomen dat het klassieke wereldbeeld onjuist is omdat wij in een kwantummechanische wereld blijken te leven waarin de onzekerheidsrelaties van Heisenberg een fundamentele beperking opleggen aan wat geweten kan worden.
LikeLike
Het slot van die link die @bertmorrien stuurde. Het ‘grote, knoestige meta-mysterie van ons bestaan’…
“Ik vermoed dat onze debatten over het materialisme, het geest-lichaam probleem en de betekenis van de kwantummechanica nooit zullen worden opgelost. Evenmin onze debatten over God en onze vrije wil, de epistemologische status van morele of wiskundige claims, de oorsprong en het uiteindelijke lot van de kosmos, de mogelijkheid van andere universa. Deze raadsels zijn strengen binnen het grote, knoestige meta-mysterie van ons bestaan. We moeten dankbaar zijn dat dit meta-mysterie geen enkele, objectief echte oplossing heeft, omdat dat betekent dat we nieuwe oplossingen kunnen blijven uitvinden, oplossingen die ons verbazen, die ons de wereld voor altijd opnieuw laten zien.”
(John Horgan, Scientific American)
LikeLike
@ Jan, je schrijft “…Het onkruid van mythes: dat doet me echt pijn…” Ik begrijp wat je zegt. In eerste instantie sloeg ik er ook even op aan. 😉 Misschien helpt het om niet langer stil te staan bij je primaire reactie maar eens te kijken naar het woord ‘ overwoekerd ‘.
Best een mooie metafoor die tuin.
LikeLike
In de metafoor van de tuin moeten we wándelen in de tuin om haar schoonheid te ontdekken.
Maar wat doet de subjectieve mens? Die ziet de tuin en gaat haar herscheppen. Hup, dat onkruid hoort daar niet. Mythes op de composthoop, dat zijn maar afleidingen van de denkgeest. Dat vingerhoedskruid is niet alleen een leugen, maar nog giftig ook. En waar we er niet uit komen raadplegen we een ‘deskundige’ voor veel te veel geld.
Een goede tuin kan ook niet zonder slang. (Die eten muizen en voeren ook een goed gesprek met je)
En wat zegt de slang tegen je? Je bent een zelfbewust, subjectief mens. De slang bewijst je een dienst door je begeerte aan te wakkeren. En met die begeerte komt er een wordende wil in je op.
Je grijpt naar je hark, de spade, de spitvork en gaat aan het werk.
Een uiteindelijk, uiteindelijk is je schepping af. Een tuin helemaal gevormd door jóu. Trots kijk je om je heen en wenkt de buurman om je prestatie te bewonderen. Ik én mijn tuin. Míjn tuin!
Maar de zwerver houdt zich daar niet mee bezig. Die zwerft door de tuin en haalt zijn zwerverspak open aan een doornige roos. Hé. Daar hebben we oorzaak en gevolg. De zwerver gaat eens lekker liggen in het gras en voelt zich één met de tuin. Kijk, daar komt een haas aan. De zwerver doet niet(s) en bekijkt de haas. De haas bekijkt de zwerver. Er is geen angst, geen hoop, geen verwachtingen van elkaar. Er is slechts waarnemen van elkaar. De zwerver kijkt om zich heen en ziet de natuurlijke compositie van de tuin die niemand bedacht lijkt te hebben. De schoonheid van de wilde bloemen -vingerhoedskruid!- en het overal aanwezige verval. De eeuwigheid drukt zich uit in verval en in de schoonheid van het nieuwe. Kriskras door elkaar!
Wandelen is vooral zien en wandelen om te zien.
LikeGeliked door 1 persoon
Zwerver
Een prachtige beschrijving van een nomade die nergens en overal thuis is. Dank.
Zwervers zijn bijna uitgeroeid: overal zijn hekken en wetten en aangeharkte paardjes.
Anarchisme moet uitgeroeid worden: er dient een machtsstructuur te zijn volgens de leiders.
Ze gaan ervan uit dat de mens slecht is; dus dienen ze leiding te geven met een opgelegde moraal.
Er is onlangs een boek uit: “De meeste mensen deugen”.
De mens is echt niet zondig hoor! Dat is aangepraat.
Luister naar de wijsheid van de slang, zegt Zwerver.
Luister naar de boodschap van de nomaden die het leven leven.
Djelem djelem is het volkslied van de Roma en Sinti.
De tekst daarvan is hartverscheurend.
“De gekke vreemdeling”, “Gadjo Dilo” is een film die ik iedereen kan aanbevelen.
Er zit een onderlaag van symboliek van een “inwijding” in.
Dat is door Tjeu van den Berk beschreven in “Zin in film Gadjo Dilo”. Daarin schrijft hij dat de cultuurelementen van de zigeuners zeer waardevol zijn voor deze maatschappij
Hier is een filmmontage gebaseerd op een andere film, waarin mooie en aangrijpende beelden te zien zijn en het volkslied Djelem Djelem dik aangezet te horen is.
LikeLike
Jan, deels is het ook een beschrijving uit mijn werkelijkheid. Het gedeelte van de zwerver en de haas is echt gebeurd. Dat vind ik leuk, hoe de dingen zichzelf laten gebeuren. Hoe er mijnerzijds geen ingrijpen nodig is. Dat is levenskunst in mijn optiek. Een levenswijst in een schilderwerk wat zichzelf continu herschept. In mijn echte tuin vonden een paar bomen het nodig om te ontkiemen precies op de grens waar het hek stond tussen mij en mijn buurman. Geen idee wat voor bomen het zijn en of de wind het heeft aangevoerd of dat het zaad uit het darmstelsel van een vogel komt. Dan is het leuk om geen idee te hebben. Geen idee hebben is de hoogste wijsheid en leidt naar waarheid die niet subjectief is.
Waar was ik ook al weer gebleven? Oh ja, ik heb het hek verwijderd (weg begrenzing) en de bomen de ruimte gegeven. Het hek staat nu een stukje van de erfgrens mijn tuin in. Dat vind ik zo leuk als je dingen laat gebeuren. De buurman weet nu ook niet meer precies waar de grens is en er ontstaat een stukje niemandsland, waar die eigenwijze bomen groeien. Wachten op een herfststorm die hen gaat vellen zodat ik weer van het verval kan genieten. Als ik zelf al niet reeds vervallen ben tot stof uiteraard.
Dan weet je ook -maar dat wist je al- waar mijn Bron van wijsheid ligt. Symboliek ligt overal om de mens wijsheid te schenken. En die wijsheid welke ik op mijn zwerftochten heb opgedaan lees ik dan gewoon weer terug in de oude wijsheidsleren. Ik ben niet de eerste die het ontdekt. (Zit ik weer eens op mijn praatstoel of zo?)
Het is als muziek maken, er is niemand die de muziek maakt. Er is nergens een mens of een muzieknoot of muziekinstrument die de muziek zelf kan maken. Als je naar de muziek gaat zoeken zul je die nooit vinden. Wat er blijft is opgaan in de emotie, in het gevoel, in het alles of in het niets. Ik hou met hart en ziel van de mens, van de verleidelijke, pratende slang, van het goede, van het kwaad, van het Akashaveld met alle herinneringen, van jou en van mijzelf. Ik hou van…met liefde die nergens op gericht is.
Met zwervende groet.
LikeLike