‘God is dood? De filosofen lijken ‘M nieuw leven in te blazen…’ En een van hen is Gerko Tempelman van Ongeneeslijk religieus (nov. 2018), waarin de filosoof (en theoloog) verslag doet over hoe God verdween uit onze wereld – en zijn leven – en waarom steeds meer filosofen zeggen dat ‘ie terug is. Volgens Wouter Nieuwenhuizen, vriend van de Remonstrantse groep ‘De Leven Utrecht’, lijken de filosofen ‘M nieuw leven in te blazen. ‘De Leven’ haalde 15 januari Tempelman in huis om zijn verhaal te horen over een verwarrende comeback van God in de hedendaagse filosofie.
De Leven is voor iedereen die iets met (de christelijke) religie heeft en daar graag over in gesprek gaat. Dat kunnen trouwe kerkgangers zijn, maar ook twijfelaars, randkerkelijken, agnosten, atheïsten, ketters en afvalligen. En iedereen die niet in een van die hokjes past. En zo ontmoet ik die avond, als ‘breed georiënteerde zinzoeker’, naast Nieuwenhuizen en Tempelman, ook een Bijbelvaste man voor wie de wereld pas zo’n 6000 jaar bestaat, een dogmavrij-gelovige, en een zoekende. De spreker is op dreef als hij zijn verhaal vertelt en met zo’n veertig mensen het gesprek aangaat, vragen stelt en luistert. Een filosoof die ongeneeslijk religieus ‘M nieuw leven inblaast? God verdween dan wel uit zijn leven, maar hij denkt niet dat hij echt weg is.
Volgens Blossom, dat de avond met De Leven organiseerde, zou je dit boek het eerste ‘radicale-theologieboek’ in het Nederlands taalgebied kunnen noemen, waarin de auteur vertelt over zijn eigen geloofsdeconstructie als kapstok over ‘God na de dood van God‘. Vooral in de laatste twee hoofdstukken gaat het over ‘radical theology’. Dat blijkt voor de theoloog en filosoof een ‘fascinerende denkstroom’, een vrij nieuwe, onvoltooide denkstroom, die een ‘zeer filosofische blik op het christendom’ biedt, ‘prikkelend, onorthodox, soms blasfemisch en opvallend theologisch’.
‘Hallo, ik ben Gerko en ik ben ongeneeslijk religieus,’ zo begint de auteur zijn boek. Hij lijkt het geloof van zijn jeugd maar niet te kunnen loslaten, ondanks dat zijn boek begint met de verklaring hoe God uit zijn leven verdween.
‘Daarom vroeg ik me af: heb je überhaupt een keuze als het over geloven gaat? Ik denk het niet. Waar je mee omgaat, daar word je mee besmet. Dat gold in ieder geval voor mij. Precies zo is het, denk ik, ook gegaan met het verdwijnen van God in het westerse denken. Is ongeloof daarmee onherroepelijk ons lot? Of is de rol van het christendom nog niet uitgespeeld?’ (Uit: Ongeneeslijk religieus)
Vervolgens vraagt Gerko zich af, in opeenvolgende hoofdstukken, wat we eigenlijk geloven, en vertelt hij hoe God uit onze wereld verdween. Maar ook waarom ‘christelijk atheïst’ Slavoj Žižek en ‘postmoderne pelgrim’ John Caputo zeggen dat God terug is. Deze filosofen filosoferen regelmatig over de uitspraak dat ‘we niet weten wat we geloven’. Žižek stelt zelfs dat mensen tegenwoordig meer dan vroeger blind zijn voor hun overtuigingen. Caputo ziet, net als filosoof Jacques Derrida, een opleving van God.
‘Mijn eerste conclusie was deze: misschien is dat geloof gewoon onzin. Ik hield niet zoveel meer over. Mijn vroegere religieuze overtuigingen waren weg geanalyseerd. Kapot-gedeconstrueerd. En daar had het gemakkelijk kunnen eindigen. Maar dat gebeurde niet. Geheel conform Derrida’s filosofie.’ (Uit: Ongeneeslijk religieus)
Gerko’s boek vind ik erg oorspronkelijk in zijn opzet. Al lezend word je op een prettige manier meegenomen in zijn leven en denkwereld, en spreekt hij je rechtstreeks aan, zonder ook maar een moment belerend te zijn. In zijn boek vertrekt hij vanuit de filosofie, en speelt op heldere manier met argumenten, schemaatjes, en eenvoudige premissen en conclusies. Voorbeeldje: ‘1. Opgegroeid in een gereformeerde zuil. 2. Studeren in Amsterdam. 3. Dus: geloof verliezen.’ Ook zegt hij dat zijn boek ‘een beetje theologisch’ wordt, maar Gerko blijft goed te volgen.
‘Als ik vertel over m’n persoonlijke zoektocht in het christendom krijg ik vaak de vraag: ‘Gerko, je gelooft toch niet echt in God?’ (of in die andere variant: ‘maar Gerko, je gelooft toch wel in God?’). Eh tja, dat weet ik niet zo goed. Daar ben ik dus naar op zoek. Het is die zoektocht die je het beste meemaakt als je je normale standpunten en neigingen af en toe tussen haakjes kunt zetten.’ (Uit: Ongeneeslijk religieus)
Ook neemt Gerko je mee naar de ‘profeet van het modernisme’, Nietzsche. Die spreekt hem nogal aan, deze filosoof kom je vaak tegen in zijn boek. ‘Als zzp-filosoof sta ik regelmatig op allerlei plekken een verhaal over de filosoof Nietzsche te houden’, zegt hij. Hij deelt dan ook ‘De dolle mens’ uit aan zijn luisterend publiek. Voor hem betekent de uitspraak ‘God is dood’ in ieder geval dat God minder belangrijk is dan dat hij vroeger was. En God is niet dood zoals de meeste doden uit ver vervlogen tijden dood zijn: dood en vergeten.
‘God is dood – maar het wordt er niet eenvoudiger op, zegt ook Nietzsche. Als God dood is, dan gaan we daar de gevolgen van merken. Als God verdwijnt, verdwijnt de zin. Dan verdwijnt de reden, de bedoeling, en het antwoord op de echte waaromvraag. Ledige ruimte. Voortdurend nacht. Vallen.’ (Uit: Ongeneeslijk religieus)
Als je echt christen wilt zijn, vind Gerko, dan moet je door het verhaal van Nietzsche heen: de volledige beleving van de dood van God.
‘God is dood!’ zegt de postmoderne filosofie. Maar dat wil niet zeggen dat mensen niet in beweging komen van dat woord. Ook als God dood is, of als we vermoeden dat hij dood is, dan nog insisteert hij wel. Datgene wat verscholen zit achter het woord ‘God’, kan ons roepen. Kan ons doen verlangen. Kan ons in beweging zetten.’ (Uit: Ongeneeslijk religieus)
P.S. Voor de nerds onder ons heeft Gerko nog een apart hoofdstuk: Meer informatie (voor nerds), want elk boek moet in een elevator pitch kunnen worden samengevat. Daarin gaat het vooral over radical theology, de achtergrond bij de hoofdstukken 4 en 5, en Level-up geek stuff. – Ik raad lezers aan dat als eerste te lezen. Plus de Bibliografie, dan weet je welke boeken Gerko heeft gebruikt, met per titel het hoofdstuk waarin het boek genoemd wordt. – Veel inspirerend leesplezier gewenst! Echt een prettig leesbaar, toegankelijk, filosofisch/theologisch boek.
Remonstranten en filosofie? Zie: Filosofie
Ongeneeslijk religieus | Gerko Tempelman | Uitgever: KokBoekencentrum | 1e druk | 9789043529921 | november 2018 | Paperback | 176 pagina’s | € 17,99 | E-book € 9,99 | ‘In dit boek doe ik een uiterste poging om mezelf zo ver mogelijk op te rekken. Aan de ene kant trekt mijn christelijke opvoeding – aan de andere kant het postmoderne denken. Dit boek is een ultieme poging om te kijken hoe ver Nietzsche, atheïsme, postmodernisme en post-religiositeit enerzijds en het christelijk geloof anderzijds werkelijk uit elkaar liggen.’ (GT)
GODENENMENSEN 
Daarom vroeg ik me af: heb je überhaupt een keuze als het over geloven gaat? Ik denk het niet. Waar je mee omgaat, daar word je mee besmet.
——————————————-
Er is wel degelijk een keuze over geloven en dat is de keuze om niets te geloven. Geloof is iets aan nemen zonder bewijs, wie doet dat zichzelf aan? En als je niet gelooft kun je ook niet ‘besmet’ raken.
Van bovenstaande lopen miljoenen bewijzen rond. De ontkerkelijking kwam niet uit de lucht vallen. De oude christelijke religie was voornamelijk gebaseerd op angst. Een God die regeert bij angst voor hel en verdoemenis?
Anderzijds zien we aan de bible belt dat het „waar je mee omgaat word je mee besmet” nog altijd opgaat. Of ze daar zo gelovig zijn? Angst voor sociale uitsluiting en de lieve vrede doet ‘geloven’.
Maar dat je stiekem niet-gelooft, dat weet natuurlijk niemand…..
Radicaal niet-geloven lijkt me het verstandigste, dan ben je in ieder geval geen slachtoffer van een zelf gecreëerde illusie. Maar alles heeft zo zijn schaduwkant. Misschien is het wel heel prettig om in een illusie te leven?
LikeLike
@Zwerver,
Ook Gerko vertelt over zijn illusie, in ‘Hoe God verdween uit mijn leven’: God – de transcendente, alvermogende en alleswetende, borduurwerkjesgod. De regen-opkoninginnedag-God, die verdween. Hij ging dood. God als superheld. God in de snoepautomaat van het leven. Ik ontdekte dat het een illusie was. Zo ging God dood in mijn leven – en het is goed dat hij stierf. Hij is gekomen om te sterven.’
En verderop zegt hij: ‘Het is een paradox. Maar op het moment dat je inziet dat God niet is wat je dacht dat hij was, als je ontdekt dat God een illusie is, op het hoogtepunt van je ongeloof – precies dan kom je het dichtst in de buurt bij God.’
De hoofdstukken 4 en 5 zijn echt iets voor jou, denk ik.
LikeLike
@Paul
Ik kan me daar wel in vinden. Wie God zoekt zal hem nooit vinden. Wie hem eigenschappen toe dicht zal hem nooit vinden. God zal dus eerst dood moeten voor hij in de mens tot leven kan komen.
Net zoals Meister Eckhardt bad tot God om te verdwijnen uit zijn leven. Zodat de levende God zich kan manifesteren. Dat is inderdaad een paradox. Maar ik besef hoe moeilijk het is om geloof af te werpen.
LikeLike
@Zwerver: Als je er in slaagt alle mentale bagage die je over God in de loop van je leven hebt opgedaan overboord te gooien en dit zou gaan resulteren in een dieper inzicht in de werkelijkheid, hoef je daar toch niet weer opnieuw een labeltje van god op te plakken.
Of begrijp ik je nu verkeerd.
LikeLike
@Egbert
God is maar een naam, net als Allah. Ik hecht geen waarde aan de naam. Maar als we voor hetzelfde allemaal verschillende namen gaan gebruiken wordt het er niet duidelijker op. Om over iets te spreken hebben nu eenmaal woorden nodig. Daarnaast gaat het niet om een dieper INZICHT in de werkelijkheid, maar om dieper ZICHT in de werkelijkheid.
De mens heeft inzichten over dat wat we dualiteit noemen. Dat is niks bijzonders. Monualiteit (dat woord bestaat niet eens!) is wat anders. Toch is dat (volgens mij dan) waar religies en filosofieën over gaan. Het kan dan ook niet zo zijn dat God naast Allah, Brahman of weet ik veel welke God dan ook bestaat. Een gelovige kan een andere God afwijzen, maar dan zit hij al in de dualiteit. Daarnaast brengt geloof in een God met zich mee dat er een God buiten jou bestaat.
LikeLike
Paul, bedankt voor de leestip. Staat genoteerd. Helaas is mijn vermogen om stof op te nemen aan het afnemen. Ik zit nog in het Akasha Veld. 😉 Maar misschien is de lezing van de aanbevolen hoofdstukken al voldoende om geestdrift op te wekken.
LikeLike
@Zwerver: [Daarnaast gaat het niet om een dieper INZICHT in de werkelijkheid, maar om dieper ZICHT in de werkelijkheid]
Dat lijkt me eigenlijk meer een semantische kwestie, maar mocht dat niet zo zijn dan hoor ik het nog wel van je.
Verder schreef ik nog dat het (eventueel) zou kunnen resulteren in een dieper inzicht in de werkelijkheid hoewel ik echt niet weet wat ik me daarbij nu zou moeten voorstellen.
LikeLike
@Egbert
Inzicht is begrijpen hoe iets in elkaar steekt en hoe en waarom iets zo is.
Zicht is rechtstreeks zien hoe iets in elkaar steekt en pas (soms veel) later tot begrijpen komen.
Je kan bijvoorbeeld aan de hand van de bijbel en via gesprekken trachten je een beeld of begrip van God te vormen. Dan tracht je inzicht te verkrijgen.
Zicht kan je (ver)krijgen door je eigen wijze van kijken te onderzoeken. Er is altijd sprake van een relatie tussen ik en de wereld. Dan ben je ook meteen van God af, want niemand neemt God waar.
LikeLike
Dit boek ga ik lezen. Ik vind het wel mooi dat de ‘ God is dood’ theorie nieuw leven wordt ingeblazen. Zolang we het er nog over hebben, is ‘God’ niet dood. Gelukkig maar. 😉
LikeGeliked door 1 persoon
@Zwerver: [Zicht kan je (ver)krijgen door je eigen wijze van kijken te onderzoeken]
Maar welke criteria hanteer je dan bij het verrichten van dat onderzoek “het zicht hebben op”, dat lijkt me toch een subjectieve aangelegenheid.
Dat beweer je trouwens zelf ook al: “Je eigen wijze van kijken”.
Hoe betrouwbaar is dat nu eigenlijk..
Over de betekenis van inzicht zijn we het verder wel eens. 😉
LikeLike
Zeker, Egbert. Het is een subjectieve aangelegenheid. De betrouwbaarheid bepaal je dan ook zelf.
Dat betekent dat de buitenstaander het af zal doen als „ook een geloof”. Uiteindelijk is alles wat religie betreft een subjectieve beleving. Ik beleef het wel en een ander niet. Of andersom natuurlijk.
Daarom is spreken over inzicht ook zo gemakkelijk, we zijn het er over eens wat dat betekent.
Zicht ontstaat (volgens mij dan) vanuit de onuitputtelijke bron van Liefde. Het repliek zal al snel luidden: „maar ik weet ook wat Liefde is”. Prima, dan zijn we allemaal op de goede weg. Dan zijn christenen -al dan niet gelovend- ook op de goede weg. Jezus is eigenlijk een Liefdesprofeet. Hij gaf zijn eigen leven, meer kun je niet weg geven.
Liefde heeft ook als voordeel dat het geen geloof is.
LikeLike
…ja, “god” komt inderdaad terug.. Niet die of die god, die zus of zo, eindig of oneindig zal of moet zijn ; …maar een god, die het “zijn “zelf is , het enige absolute “zijn” ” van de eeuwige wetmatige logica, een andere Logos en andere God…
LikeLike