Filosofieclub Suster Bertken (Cultuurwetenschappen Open Universiteit Utrecht) hield zich gisterenavond geboeid op met historicus Ton Munnich, schrijver van het boek Verlichting of darwinisme? Munnich sprak over bioloog Charles Darwin, de ‘gigant die de moderne biologie grondvestte en de wetenschap seculariseerde’. Deze mythe wordt volgens de historicus niet-aflatend gevoed door de Darwin Industry. Die produceerde de afgelopen halve eeuw een stroom superlatieven en loftuitingen over Darwin, met als summum het internationale Darwinjaar 2009.
Was Darwin echt zo’n belangrijk bioloog, is een vraag aan Ton Munnich. Nee, is het resolute antwoord. Darwins tijdgenoten Mendel en Virchow leverden volgens hem grotere bijdragen aan het vak, en ook heeft de secularisering van de wetenschap weinig te danken aan Darwin, die als trouw anglicaan – ‘Darwins peergroup’ – begraven ligt in het anglicaanse hoofdkwartier Westminster Abbey. Munnich vertelde dat Gottfried Reinhold Treviranus in 1802 de term en het vak biologie (‘levensleer’) introduceerde. De biologie werd al gauw ‘evolutiebiologie’.
‘Darwin zou de scheppingsleer hebben vervangen door de evolutieleer, maar in werkelijkheid deden anderen dat. Hij zou het idee ‘natural selection’ hebben bedacht, maar in werkelijkheid bedacht iemand anders dat. Zal Engeland Darwins prominente graf in Westminster Abbey handhaven?’ (Munnich)
Munnich stelt dat het darwinisme geleidelijk het contact met de realiteit is kwijtgeraakt. Vanaf het Darwinjaar tot 2014 schreef hij aan zijn boek Verlichting of darwinisme? dat een ‘verrassend nieuwe kijk geeft’ op de Verlichting en het darwinisme. In 2015 werd het genomineerd voor de Eurekaprijs voor wetenschapscommunicatie (NWO en KNAW).
De Darwinmythe is een Angelsaksische mythe. Na de Tweede Wereldoorlog wordt de Angelsaksische wetenschap toonaangevend in de wereld. Het Engels wordt de taal van de wetenschap, Engelse en Amerikaanse vakbladen worden leidend. In die naoorlogse halve eeuw creëert de Darwin Industry de hype rond Darwin.
Verlichting en darwinisme staan haaks op elkaar. De Verlichting is een nuttig proces, het darwinisme daarentegen is een wonderlijke lobby. Darwins bijdrage aan de wetenschap was beperkt en de politieke invloed van het darwinisme heeft bepaald ongunstige kanten gehad. Het bood een ideologisch alibi voor Engels koloniaal geweld, en het leverde aan Duitsland een deel van de inspiratie om twee wereldoorlogen te beginnen. De Darwin Industry retoucheert die ongunstige kanten.
Dit boek krabt de retouche-verf weg, zodat een realistischer historisch beeld zichtbaar wordt. Het beeld toont de indrukwekkende prestaties van de Duitse Verlichtingsdenkers en biologen in de 19e eeuw. Het toont de beperkte en later overbelichte bijdrage van Darwin aan de wetenschap. En het toont de ongunstige politieke invloed van het darwinisme. (Verlichting of darwinisme?)
Volgens dr. H.A. ten Hove (associate scientist bij NCB Naturalis) geeft Munnich vanuit een breed maatschappijhistorisch perspectief een begrijpelijke, maar heel andere kijk op de invloed van Darwin op de wereldpolitiek (kolonialisme, rassentheorieën) dan de Anglo-Amerikaanse (biologische) visie. Ten Hove vindt Verlichting of darwinisme? – gedocumenteerd met achterin tachtig pagina’s noten, literatuur, citaten en register – voer voor (evolutie-)biologen, maar ook voor lezers met een brede historische belangstelling.
‘(…) Munnich geeft stapsgewijs en uitvoerig gedocumenteerd weer dat Darwin helemaal niet de formidabele wetenschapper is geweest waarvoor velen (ook ik) hem hebben gehouden. In het boeiende betoog (wetenschap is niet altijd saai!) toont Munnich aan dat door en rondom Darwin een bedenkelijke cultus is ontstaan die het zicht op de wetenschapsontwikkeling in de negentiende en twintigste eeuw heeft vertroebeld. (…) Ton Munnich geeft in zijn onderzoek steeds een duidelijke context aan waarbinnen de wetenschap zich heeft ontwikkeld (historisch, politiek, filosofisch, religieus). De resultaten van zijn werk worden door deze aanpak beter te begrijpen, en daardoor ook van groter belang. De persoon Darwin en zijn werk krijgen meer contour en de mythe wordt ontmaskerd. Een belangrijk en interessant boek.’ (Drs. H.M.H. Verkoulen – Rijksuniversiteit Utrecht / Technische Hogeschool Twente / Katholieke Universiteit Nijmegen / schoolleider en onderwijsbestuurder in het Voortgezet Onderwijs.)
In nieuws & reviews verwijst Ton Munnich naar ‘een typerende reactie uit neo-darwinistische hoek’, dat op de privé-website van gepensioneerd bioloog Gert Korthof is te vinden. Voor Korthof was het onmiddellijk duidelijk dat Verlichting of darwinisme? op zijn ‘zachtst gezegd een uitzonderlijk en onorthodox boek is. En dat blijkt het ook te zijn. De hele geschiedenis van de biologie wordt herschreven. Beweren dat Darwin niet zo belangrijk is voor de biologie, is hetzelfde als beweren dat Newton of Einstein niet zo belangrijk waren voor de natuurkunde…’ (Munnich gaat hier op in bij ‘discussie’.)
Een e-mail van professor Peter Westbroek (KNAW) – emeritus hoogleraar Geologie aan de Universiteit Leiden en emeritus hoogleraar aan het Collège de France te Parijs – zegt: ‘… ik denk nog veel over uw verrassende boek.’
Hoe het kan dat de Darwin Industry zo’n mythe rond Darwin spint, wordt aangetoond in de elf essays in Verlichting of darwinisme? Deze tonen Darwins ‘wonderlijke rol in de wetenschapsgeschiedenis’. Het elegante en bij vlagen humoristische boek zal zowel historici als biologen verrassen, aldus de cover.
Ook in de Utrechtse wandelgangen van Suster Bertken filosofeerden studenten al gauw over hoe controversieel Munnichs boek gevonden wordt. Het ging er over neo-darwinistische diehards contra ‘vooraan-staande filosofen’. En over historiografie: ‘Geschiedenis wordt in alle tijden geschreven – en herschreven – door machthebbers.’ Verlichting of darwinisme? deed sommigen denken – ondanks het totaal andere onderwerp – aan het boek Gratis geld voor iedereen van Rutger Bregman. Deze historicus neemt je ook mee op reis door de geschiedenis en laat je eveneens kennis maken met ideeën die tegen de tijdgeest ingaan, dwars door de oude scheidslijnen van links en rechts heen. Ook een overrompelend boek dat je wereldbeeld op zijn kop zet. (Zie het interview met Bregman terug bij Tegenlicht, VPRO, 25 november 2018.)
Bronnen o.a.
* Mini-symposium met historicus Ton Munnich (Studentenvereniging Open Universiteit Utrecht Suster Bertken)
* Verlichting of darwinisme – essays over wetenschapsgeschiedenis | Ton Munnich | 1e druk | 9789491683152 | november 2014 | Paperback | 452 pagina’s | € 29,25 | £ 30,51
Foto’s Suster Bertken: PD
GODENENMENSEN 
Wie met de pluimen van het evolutie-idee gaat lopen is eigenlijk van geen enkel belang.
Er is in de tijd van Darwin, in wetenschappelijke kringen, een trendbreuk ontstaan, die het christelijk mythologisch denken heeft doorbroken. Darwin kwam met vervalste bewijzen om zijn theorie te bewijzen. Ook dat blijkt onbelangrijk.
Nog steeds is de verandering van DNA, in de natuur, niet volledig in kaart gebracht. We kunnen het DNA wel kunstmatig veranderen, maar hoe dat in de natuur gebeurt is nog een groot vraagteken.
De theorie dat de aarde rond de zon draait en rond is, was het begin van bewijs dat de joodse versie van de wetenschap en de christelijke uitloper daarvan, mythologisch waren.
LikeLike
@Armand
Het christelijk mythologisch denken kan gewoon blijven bestaan náást de evolutie-idee.
Die twee zijn niet met elkaar in tegenspraak. Er zijn weinig mensen die denken dat Adam en Eva daadwerkelijk hebben bestaan. Zij waren de eerste denkende apen met kennis van goed en kwaad.
LikeLike
***”‘Geschiedenis wordt in alle tijden geschreven – en herschreven – door machthebbers.’”***
Daar ben ik het volledig mee eens. En daar wringt ook het schoentje. We zien dit met de bijbel, met de koran, met Einstein, met Tesla, met ‘Mijn kamp’ (van Hitler), de huidige massamigratie, de “bankencrisis”, noem maar op… Alles wordt gemanipuleerd door de machthebbers. Maar niet alleen door de machthebbers, ook door naïeve gelovigen en mensen die koste wat kost roem willen verkrijgen. Met alle gevolgen van dien.
Moraal van het verhaal: als je zeker wil zijn, dien je zelf op onderzoek te gaan. Op elk vlak! Het is gevaarlijk om zomaar iets aan te nemen, maakt niet uit wat.
Vriendelijke groet
LikeGeliked door 1 persoon
Zwerver,
Het joods en christelijk mythologisch denken over het ontstaan van het heelal en leven strookt niet met de huidige wetenschappelijke kennis. Met steeds nieuwe kronkelingen trachten joodse en christelijke theologen in lijn te komen met de moderne wetenschap. Ik beweer niet dat de wetenschap al een eenduidig antwoord heeft op de 2 vragen, maar ze gaat in de goede richting om toch al e.e.a. te verklaren.
LikeLike
Internettoerist,
Dat we op zoek moeten gaan naar antwoorden op ontstaan van het heelal, leven en evolutie kan ik beamen, maar we kunnen niet alles zelf verifiëren. We moeten nu eenmaal, zij het met kritische blik, beweringen van wetenschappers aanvaarden, als die logisch en aanvaardbaar zijn.
Er zijn nog steeds mensen die Genesis letterlijk geloven. Dat is hun goed recht, maar zelf kan ik daar geen logica meer in vinden. Misschien omdat ik enkele jaren logica, aan de universiteit, gevolgd heb en omdat ik jaren in de computerindustrie gewerkt heb.
LikeLike
@Armand
Ik heb als zoekend mens niets te maken met joods en christelijk mythologisch denken. Ik lees -bijvoorbeeld- de mythe van Adam en Eva of de mythe van Jezus en implementeer dat in zelfkennis. Duizenden jaren geleden hebben de bedenkers van Adam en Eva of Jezus een boodschap voor mij achter gelaten. En het is mij gebleken dat de bijbel niet over een hiernamaals gaat maar over een hierNUmaals. Juist daarom staat Genesis en evolutie elkaar totaal niet in de weg. Evolutie gaat over wetenschap, over uiterlijke zaken. Evolutie heeft ook niks met spiritualiteit te maken. Genesis gaat over innerlijke zaken, over mijzelf als mens.
De bijbel is geen eigendom van christenen of joden, er zit geen copyright op. Het is niet zo dat als een theoloog zus of zo zegt, dat dat waar is. Ieder mens zal zelf de waarheid moeten bloot leggen. En mythe’s kunnen daar bij helpen.
LikeLike
@Zwerver: [Ik heb als zoekend mens niets te maken met joods en christelijk mythologisch denken]
Maar je wordt, gezien de inhoud van je post wel door het joods en christelijk mythologisch denken geïnspireerd.
De Bijbel gaat ook over eschatologie, d.w.z. het laatste oordeel, het lot van de mensen na de dood.
LikeLike
@Egbert
Ik positioneer Adam en Eva als zelfbewuste, individuele mensen zoals jij en ik. Dat betekent dat hun (ons) zelfbewustzijn gericht is op de objecten. In het NT komt er een verlosser ten tonele, de zoon van God. Deze zegt: „Want met welk oordeel gij oordeelt, zult gij geoordeeld worden.” Dat lijkt mij een duidelijke uitspraak, welke niets zegt over een tijdstip. Ik als zelfbewust, individueel mens heb zeggenschap over mijn eigen oordelen. Ik kan er op ieder moment voor kiezen om over jou of een ander een oordeel te vellen. Een oordeel wil zeggen dat er een verdeling ontstaat in de buitenwereld (de wereld van de objecten) in goed en kwaad. Evenzo heeft de verlosser gezegd dat zijn Koninkrijk niet van hier (deze wereld) is. Het Koninkrijk van Jezus is dus non-lokaal. (Terzijde: daar betreden we ook de kwantummechanica) Mijn zelfbewuste gerichtheid is echter lokaal! Door de gerichtheid op de objecten ontstaat lokaliteit. En mijn eigen oordeel over de objecten bevestigd ook nog eens continu de lokaliteit. Lokaliteit betekend niet alleen een plaat, maar ook een tijdstip. In dit hele plaatje plaats ik ook het laatste oordeel. In de scheppingsact is er een mens ontstaan die zich Zwerver of Egbert noemt en die geïndividualiseerd is. Die individualisatie bestaat uit een lokaliteit. De vraag is dus hoe te ontsnappen aan die lokaliteit, want dat is ook de ontsnapping aan leven en dood. Zelfbewustzijn is gerichtheid op de objecten. Bewustzijn valt te omschrijven als ongerichtheid. Zelfbewustzijn en bewustzijn is hetzelfde, maar door de gerichtheid pakt het anders uit. En ons oordeel over de objecten waar we op gericht zijn maakt het compleet.
LikeLike
– Begrijpe, wie begrijpen kan… Maar alles is en blijft een trap in de evolutie van de absolute idee, die andere logos en god. Zodat de rede niet van de werkelijkheid, en de werkelijkheid niet van de rede ( de Logos of God) verlaten is…
LikeLike
Zwerver,
Bewustzijn is het resultaat van de verwerking, door onze hersenen, van de prikkels die we, via onze zintuigen, doorgeven aan de hersenen.
Bewust zijn: we zijn bewust van wat er rondom ons gebeurt (door kijken, horen, ruiken, voelen, smaken) maar ook wat in onszelf gebeurt (pijn, vreugde, verdriet voelen).
LikeLike
@Armand
Zonder er op in te gaan of bewustzijn het resultaat is van verwerking door de hersenen, ben ik het wel eens met je omschrijving. We zijn bewust van wat er rondom ons gebeurd (de buitenwereld) en we zijn ons bewust van wat er in ons gebeurd (de binnenwereld). Dat is wat zelfbewustzijn betekend: ik als individu ben me bewust van mijzelf (de binnenwereld) en van de relatie die ik heb met wat er rondom mij gebeurd: het waargenomene. Hierin ligt een onderzoeksgebied waarin de vraag wat bewustzijn is of hoe het ontstaat niet eens zo belangrijk is. Ik ben een zelfbewust wezen (de waarnemer) wat zaken in zichzelf en buiten zichzelf waarneemt. Ik kan mijn eigen reacties (pijn, vreugde, verdriet) waarnemen als reactie op gebeurtenissen in de buitenwereld. Dat behelst globaal de subject/object relatie. Ik als subject heb een relatie met wat er rondom mij gebeurd. Leef ik in onmin met iemand, dan heb ik een relatie. Leef ik in liefde met iemand dan heb ik een relatie en gaat er iemand dood dan beëindigd een relatie. Maar mijn eigen reacties zijn ook relatief. Verdriet, pijn of vreugde zijn ge-re-la-teerd aan gebeurtenissen buiten mij. Om iemand te haten heb ik een ander nodig, om van iemand te houden heb ik een ander nodig. Ja, zelfs om mij eenzaam te kunnen voelen heb ik een ander nodig. Mijn bewustzijn kan niet eens werken als er geen relaties zouden zijn, dan is er immers niks om me van bewust te zijn. Zelfbewustzijn kan dus niet werken zonder gerichtheid. De mythische Adam en Eva verlieten dan ook het paradijs omdat zij zelfbewustzijn verkregen, opeens was eenzaamheid een optie, opeens was haat een optie (Vraag maar aan Kaïn en Abel) Kaïn was jaloers op zijn broer. Dat is alleen mogelijk omdat Kaïn zelfbewustzijn had en een relatie met zijn broer. Zo wordt aan de hand van een mythe getracht de lezer iets duidelijk te maken.
LikeLike
@Zwerver: Een mythe is een verhaal een fabel, zoals bijv Adam en Eva in het paradijs, natuurlijk zijn er mensen die dit allemaal letterlijk geloven, ieder zijn meug, ook met het “oordeelt niet zodat ge niet beoordeeld wordt” ben ik wel bekend door mijn Christelijke opvoeding in mijn jeugd, ik denk niet dat leven slechts het ego-gerichtheid impliceert, dus dat je (zoals je zelf schreef) door een verandering van de gerichtheid van het (zelf)bewustzijn leven en dood voor jou helemaal geen rol meer zou spelen, daar kom je pas echt achter als je de dood in de ogen zou kijken.
LikeLike
Egbert,
Mythen zijn natuurlijk niet echt gebeurd. Ze bevatten wel heel dikwijls wijze lessen. Ze zijn geen wetenschap maar wijsheid is ook geen wetenschap, slechts een middel naar wetenschap.
LikeLike
@Egbert
Over de dood kunnen we spreken als een niet-zijn. We zouden kunnen zeggen dat de dood een niet-centrering is. Voor centrering is er immers het (zintuigelijke) zelfbewustzijn noodzakelijk zoals we dat allemaal kennen. Dat maakt jou -Egbert- tot centrum van waarneming. Door de centrering is een gerichte waarneming mogelijk. Mystiek gaat over het loslaten van die centrering (de ik-beleving).
De paradox is echter dat religie in de weg staat voor de niet-centrering. Loslaten van de centrering is strijdig met religieuze opvattingen omdat religie een ik-behoefte is. (Daarmee bedoel ik dat IK religieus is, ten onderscheid van JIJ die niet religieus is.) Religie is gecentreerd (ik-behoefte) aanwezig in de mens.
———————————–
Bovenstaande is volgens mij (en niemand hoeft het daar mee eens te zijn) de essentie van de Christus-dood. Jezus verhaalt over het gaandeweg minder worden van centrering. Onze omgang met anderen kan de centrering doen toenemen: Adam en Eva zagen door het zelfbewustzijn de dingen om zich heen afgescheiden van zichzelf, net als wij. Jezus wijst de weg weer terug. Maar juist niet door geloof, maar door het in de praktijk brengen wat Jezus zoals zegt. Om het wat eenvoudiger te zeggen, wie op een liefdevolle manier met zijn medemens om gaat zal een minder gecentreerd gevoel krijgen en meer een “eenheidsgevoel” met de medemens. Maar de leringen van Jezus in de praktijk brengen voor een persoonlijk zieleheil, dat gaat natuurlijk niet! Dat is strijdig met het vertrek uit de centrering. Waar ik het steeds over heb is zelfbewustzijn (centrering) en bewustzijn (niet-centrering) en hoe die twee (die in werkelijkheid geen twee zijn) zich tot elkaar verhouden.
LikeLike