Tentoonstelling ‘Relieken’ in Museum Catharijne Convent, Utrecht. – Middeleeuwenspecialist Herman Pleij weet alles van relieken uit die tijd, en ook van hedendaagse relieken blijkt hij goed op de hoogte. Hij gaf er een cabareteske lezing over in het Catharijne Convent, waar tot 3 februari 2019 de tentoonstelling te zien is. Pleij: ‘De Heilige Maagd moet hectoliters Melk uit Haar Borsten gesproeid hebben, zo veel Melkdruppeltjes zijn her en der in kloosters, kapellen en kerken als reliek geborgen.’ Andere ‘resten’ van Haar Lichaam zijn er natuurlijk niet, opgenomen ten Hemel als Zij is, ‘met Lichaam en Ziel’.
Herman Pleij (foto: PD) waarschuwde het tot de nok toe gevulde auditorium: ‘Mocht u straks de tentoonstelling bezoeken, denk eraan: Vrijwel niet één reliek is echt.’ Vervolgens gaf hij een uur lang college over zin en waanzin van relieken. Jezus is net als Zijn Moeder ten Hemel gevaren en van Hem is niets op aarde achtergebleven. Of toch, er worden wel 13 Voorhuiden van Hem als reliek bewaard – Jezus was immers een Jood. En ook splinters van het Kruis, daar is zelfs een heel bos van. Ook worden er Zand en Steentjes van de rotsachtige grond van Golgotha als reliek bewaard. Geruchten gaan er over Zijn Melktandjes en Navelstreng als relieken.
‘12 oktober 2018 t/m 3 februari 2019 – Relieken – Wat is de kracht van relieken? Waarom worden ze gekoesterd en reizen mensen er duizenden kilometers voor? Maak in deze unieke tentoonstelling kennis met dit fascinerende en eeuwenoude fenomeen. U staat oog in oog met de meest bijzondere relieken uit verschillende tijden, culturen en religies.’ (Museum Catharijne Convent)
Maakt dan een briefje van de paus een reliek echt? Echt niet, volgens Pleij. Hoe meer een reliek als authentiek wordt bestempeld, hoe minder echt. De lijkwade van Turijn, waarin Jezus werd gewikkeld, bestempelde de emeritus hoogleraar historische Nederlandse letterkunde – gespecialiseerd in de middeleeuwse literatuur, als ‘honderd keer echt niet echt’. Maar dat maakt niet uit, vond Pleij, de kracht van de symboliek werkt door.
‘De kracht van relieken – Ga mee op reis langs een ongekende variëteit aan krachtige relieken. Van een reliekhouder met een splinter van de doornenkroon van Jezus, zand en stenen uit het Heilig Land, een huisaltaar met een haar van Diego Maradona, zem-zem water uit Mekka tot aan bodhiblaadjes afkomstig van de plaats waar Boeddha tot verlichting kwam. Van schitterend tot onooglijk, van imponerend tot ontroerend. Eén van de topstukken komt uit het Louvre: een rijk versierde houder met een fragment van de doornenkroon van Jezus.’ (Museum Catharijne Convent)
De beroemde prediker Antonius van Padua had rond 1200 duizenden volgers en werd door hen achtervolgd en belaagd. De luisteraars hadden door dat deze man een heilige in de dop was, en zij wilden bij leven al een ‘reliek’ van Antonius. Daarom had Antonius lijfwachten om het volk van zich af te houden. Niettemin probeerde dat volk hem te laten struikelen om hem te kunnen bespringen en zo een stuk van zijn kleed of van zijn haar te bemachtigen. Het liefst hadden ze zijn tong willen hebben: het instrument immers waarmee hij sprak. In 1981 werd de sarcofaag van Van Padua geopend voor een officieel en serieus onderzoek naar relieken. Er zijn toen resten van de prediker opgegraven. Onder meer zijn tongbeen, geheel in tact. Een wonder.
Waarom dan, die jacht op de bewonderde relieken? Als je een reliek van een prediker koestert, maak je kans op wonderen, zo hoopte en verwachtte men. En je kon er de duivel mee afweren. Het Hiernamaals kwam zelfs dichterbij. Er ontstond dan ook – in de middeleeuwen – een enorme run op relieken. Het werd handel. En winstgevend. Wat te denken van martelares Ursula van Keulen met haar 11.000 maagden? Dat tikt aan en leidde tot een gigantische reliekenverzameling. De waarde per reliek daalt dan wel natuurlijk. En met de talloze relieken van al die Onnozele Kinderen die sinds de vijfde eeuw als heiligen worden vereerd, hoef je in ieder geval geen ‘nee’ te verkopen.
Hoe ga je om met relieken? Toch wel zorgvuldig? Twee monniken die per koets reisden, met een kist vol relieken, durfden onderweg amper hun behoeften te doen. Dat zou veel te oneerbiedig zijn. En mag die kist dat zien? Zoiets werd besproken als probleem en leidde tot de officiële uitspraak dat je behoefte doen in die situatie als Zonde wordt beschouwd. Tenzij je echt hoge nood had.
Naast de geestelijke relieken van de middeleeuwen bestaan er in deze tijd vooral ‘wereldlijke’ relieken, zoals een teennagel van Gerard Reve, die lange tijd bewaard is gebleven in een kastje bij Matthijs van Nieuwkerk thuis. Als beginnend en onbeholpen journalistje in gesprek in een nogal wanordelijke kamer bij De Schrijver – die hij buitengewoon adoreerde – kon Van Nieuwkerk het niet laten iets van zijn idool als reliek mee te nemen. Het reliek als symbool voor wat hij met zijn door hem bewonderde held had beleefd.
Persoonlijke relieken en verhalen – De relieken komen tot leven door de vele mensen en verhalen die er achter schuilgaan. Relieken danken hun bestaan immers aan degenen die ze, soms al eeuwenlang, bewaren en er betekenis aan geven. Op de tentoonstelling is een belangrijke rol weggelegd voor persoonlijke relieken die mensen speciaal voor de tentoonstelling aan het museum wilden uitlenen. Ook kunt u bij de kassa een gratis multimediatour meekrijgen waarin u extra verhalen en verdieping kunt vinden. (Museum Catharijne Convent)
Dichter Elly de Waard schreef ooit over popmuziek voor de Volkskrant en interviewde David Bowie. Na afloop van het gesprek bleek Bowie zijn mooie geel fluwelen jasje te hebben achtergelaten. De Waard kon niet anders dan dat ‘reliek’ achterover te drukken, al is ze daar nog altijd niet mee in het reine. Zij identificeerde zich zo sterk met haar held, dat zij wel iets van hem moest hebben.
Nieuwe relieken dus. Het Nederlands Elftal als vervangende religie. Wereldlijke relieken: shirtjes, haren en handtekeningen. Dan kan je zeggen dat je erbij was, dat je het meemaakte. Sporthelden zijn een groeimarkt, Verder zijn er weinig helden. Zeehelden kunnen niet meer. Die hebben afgedaan. Je wilt helden met wie je je kunt identificeren. Maar ze moeten wel ‘gewoon’ blijven. Pieter van den Hoogenband bijvoorbeeld, drievoudig Olympisch zwemkampioen, zeven Olympische medailles. De NOS portretteerde man, het ging de omroep echter niet om zijn kwaliteiten. Nee, op school, was de conclusie na een interview met zijn vroegere meester, bleek hij een ‘heel gewone jongen’. Ze zijn meestal dan ook postbode, veeboer of iets anders ‘gewoons’.
Een gloednieuwe reliek. Sportschrijver Auke Kok na de UEFA Nations League voetbalwedstrijd Duitsland – Nederland: ‘Het briefje van Gelsenkirchen’ is nu al een reliek.’ In het Mediaforum van NPO Radio 1 van dinsdag kwam ‘het briefje’ ook ter tafel. Er werd door de journalisten met ontzag over gesproken. ‘Ik wil dat briefje hebben!’ riep een van de journalisten. ‘Het moet in het Rijksmuseum!’ riep een ander. En het was niet gekscherend bedoeld… (PD)
Aan de huidige reliekenjacht is niets spiritueels, vindt Pleij, dat was wel het geval in de middeleeuwen. Nu is het puur materieel: de behoefte aan iets tastbaars is groot. En het is overzichtelijker. De geestelijke relieken blijken de voedingsbron voor de verhalen van nu.
Museum Catharijne Convent | ‘Relieken’ – Nog tot 3 februari 2019 | Lange Nieuwstraat 38 | 3512 PH Utrecht | Bel: 030 231 38 35 | info@catharijneconvent.nl – ‘Het woord reliek komt van relinquere, wat ‘overblijven’ betekent. Een reliek is een tastbaar overblijfsel dat herinnert aan en verbindt met een persoon, plek of gebeurtenis. Binnen het christendom, het boeddhisme en de islam kunnen relieken restanten zijn van een persoon die een voorbeeldstellend leven leidde. Maar ook voorwerpen die mensen dichter bij hun voorouders, belangrijke staatshoofden, historische helden, idolen en andere rolmodellen brengen, zijn al eeuwenlang populair. Het museum brengt al deze aspecten samen in deze unieke tentoonstelling.’ (Museum Catharijne Convent)
Foto’s: PD
GODENENMENSEN 
Met plezier en ontzag gelezen.
Vredelievende groet,
LikeLike
Ook met plezier gelezen. Het is duidelijk dat relieken onder bijgeloof valt. De vergelijkingen met het voetbal zijn herkenbaar. Er zijn vast wel supporters die zo’n vies bezweet shirt als heilig beschouwen. Of een haar van John Lennon. Het is van alle tijden. Zelf heb ik een handtekening van Jezus!
LikeGeliked door 2 people
Dat bevlogen jagen op (hedendaagse) relieken lijkt me echt voer voor psychogen.
Wat bezielt deze mensen toch.
Hoe het e.e.a. zich in het verre verleden afspeelde kan ik me nog wel iets bij voorstellen.
LikeGeliked door 1 persoon
@Egbert
Dat is niet zo moeilijk. De mens heeft de neiging om te verafgoden. En dan is een reliek van de afgod al snel een begeerte. Dan kun je Jezus/J. Lennon/Cruijff een beetje aan raken. Met een reliek geeft de mens de subject/object relatie fysiek vorm.
LikeGeliked door 2 people
Zwerver zegt: “Het is duidelijk dat relieken onder bijgeloof valt.”
Er is volgens mij geen verschil tussen geloof en bijgeloof en ongeloof: Het is allemaal geloof, gebaseerd op het zogenaamde “placebo-effect”.
En dat effect, geloof dus, is een machtige kracht. Het is de werkzame kracht en bron van alles dat vorm gekregen heeft en nog moet krijgen. Die kracht werkt in het NU. Creatieve wezens die een onwankelbaar geloof hebben in de totstandkoming van hun creatie kunnen bergen verzetten. Alle kunstwerken en cultuur is het resultaat van creatieve mensen. En alle organismen zijn het resultaat van een creatieve zelf-ordening. Dat is de betekenis van het woord: “organisme”: dat wat zichzelf heeft geordend. Dus vanuit het onzienbare.
Daarom vind ik de destructieve kracht die gebruikt wordt om de relieken belachelijk te maken pervers (in de betekenis van tegen-natuurlijk). Het ontmytologiseerd dat, wat een hogere waarde heeft dan de stoffelijke wereld “zoals die is”. Die hogere waarde is de eeuwigdurende verandering die het leven mogelijk maakt.
Maar ik zie in, dat het een afbraakfase is van een achterhaald en versteend gewezen “geloof” van zekerheden. Die moeten toch kapot, al is het pijnlijk voor de mensen die daar nog kracht uit putten.
De nieuwe generatie zal de relieken van de dood van Harrie Potter tot leven brengen. En die mythe zal dan de mythe van Jezus vervangen en vernieuwen. Of het zijn de trekkie’s
https://nl.wikipedia.org/wiki/Trekkie die relieken verzamelen van “echte filmattributen”. Het gaat toch in elke sprookje, precies zoals het sprookje van Jezus: en dat is dus de werkelijkheid: meer nog dan de “echte historie”: want die is niet echt, het is verleden tijd: de mythen leven in het NU: als je maar gelooft.
LikeLike
Wat een heerlijke column, die bij mij een lach veroorzaakte vanwege de woorden van Herman Pleij en de geweldig goed geschoten foto van precies helemaal Herman Pleij, druk gesticulerend. Ik vermoed dat de volle zaal enorm van hem genoten heeft.
Ook heb ik genoten van het verhaal over Antonius van Padua ( via de link ) en ben ik even mee op reis geweest via de schitterende foto’s. ( ook via de link )
Het riep weer even dierbare herinneringen op aan alle ‘ inwijdingsrituelen’ , beleefd in een parochie die was toegewijd aan Antonius van Padua.
Mooi deze tentoonstelling, want ik ben het roerend eens met Herman Pleij dat het gaat om de verhalen die verbonden zijn met de relieken.
Echt of niet, waar of niet……de betekenis(geving) maken de verhalen en de relieken waardevol.
Ik heb ze ook. 😉 Zou Herman Pleij ze ook hebben? 😉
LikeGeliked door 3 people
Jan, je hebt helemaal gelijk: er is geen verschil tussen bijgeloof, geloof en ongeloof. En dat effect is ook enorm machtig, de geest kent een onuitputtelijke kracht wat we kennen als het placebo effect. Toch ben ik het op één punt oneens met je. Het ridiculiseren is geen perversiteit. Humor is een effectief instrument tegen bijgeloof, geloof en ongeloof. Humor is een instrument waardoor de mens zichzelf niet meer zo serieus neemt. Uiteraard houden we met die humor wel enige afstand van de bijgelovigen, gelovigen en ongelovigen, want we weten hoe lang de tenen zijn.
LikeGeliked door 1 persoon
Zwerver, je hebt gelijk, ik heb ongelijk, mijn excuses. Het is een zeer slechte eigenschap van mij, de destructieve kracht die gebruikt wordt om de relieken belachelijk te maken tegennatuurlijk (pervers) te noemen. Ook afbraak en ontbinding is een natuurlijk proces, dat nieuwe groei mogelijk maakt. Na de herfst en de winter ontluiken uit de koude dode natuur de nieuwe frisse jonge plantjes en blaadjes.
Je mag het humor noemen en de mensen die dat niet aanvoelen lange tenen toedichten. Maar het ligt mijns inziens toch genuanceerder. Ik verbind me gevoelsmatig met de mensen die naïef en devoot zijn: dat zijn hoge waarden naar mijn mening. Ik voel dan hun pijn ook in mijn hart. Die geloofszaken zijn heilig. Het is vergelijkbaar met godslastering: en dat kan van ‘goedgelovigen’, (mooi dubbelzinnig woord) martelaars/terroristen maken.
Dan heb ik zo iets van: houd je bek Herman Pleij met je “‘De Heilige Maagd moet hectoliters Melk uit Haar Borsten gesproeid hebben, zo veel Melkdruppeltjes zijn her en der in kloosters, kapellen en kerken als reliek geborgen.’ Andere ‘resten’ van Haar Lichaam zijn er natuurlijk niet, opgenomen ten Hemel als Zij is, ‘met Lichaam en Ziel’.”
Het is dezelfde pijn die ik dan voel, als een mooie boom door bliksem en storm in de herfst geveld wordt. Dat zijn de krachten van dood en verderf en daar hoort Herman Pleij bij.
Het is eigenlijk de onbegrijpelijke melancholie van het leven, dat de humor en relativering tevens heel erge pijn kan zijn. Je kan van de humor genieten als je op een bepaalde manier gelovig bent, en het doet pijn als je op een andere manier gelovig bent. Want het gaat niet om de rationaliteit bij de maagd Maria: het is/was? de moeder van God. En die moeder van god is een mythe met een zeer diepzinnige waarde. Ze is bekend als “moedertje aarde”, “moeder natuur”, “Isis”, MahaKali. Het is een heilig gevoel.
LikeGeliked door 1 persoon
@Jan, heb je de nieuwste Harry Potter film dan al gezien?;-)
Ik zal niet ontkennen dat het placebo-effect zelfs een (bescheiden) rol speelt bij de reguliere medicatie.
Maar met een antibioticum of insuline kun je de boel beslist niet bedotten, met alle placebo’s ten spijt.
@Zwerver: Bijgeloof is vaak gebaseerd op volstrekte onzin, als een zwarte kat voor jou de weg oversteekt of je onder een ladder doorloopt brengt dat ongeluk, zelfs als je daarin zou geloven hoeft dat nog helemaal geen vervelende consequenties met zich mee te brengen.
Wel is het m.i. zo dat wanneer je ergens hardnekkig in blijft geloven en je ergens op focust de opgebouwde psychische energie zijn weerklank in de fysieke realiteit kan doen gelden.
Ik had ooit een vriendinnetje die zich veel met witchcraft bezig hield, zodoende weet ik er wel iets van:)
LikeGeliked door 1 persoon
God is dood: leve de nieuwe god: Harry Potter
(De oude mythe van het leven in een nieuw jasje gestoken)
Harry Potter is de mens die zijn geestelijke ouders niet kent: ze zijn voor hem gestorven. Hij leert de tegenstelling tussen goed en kwaad kennen. De keuze wordt door de toverhoed bepaald: op zijn “denkhoofd”. Die rationele analyse twijfelt: zowel goed als kwaad zijn in hem aanwezig. Maar er wordt met zijn voorkeur rekening gehouden. Dan, naar mate de tijd verstrijkt neemt de strijd tussen goed en kwaad steeds meer toe. OP een zeker moment gaat hij aan zichzelf twijfelen. Hij kan met slangen spreken en kan slechte gedachten in zichzelf lezen. Is hij slecht of goed?
Het kwaad blijkt niet alleen buiten hem te zijn: maar IN hem. Het is de mens die tot zelfreflectie komt. Die niet meer het kwaad buiten zichzelf ziet, maar overal en vooral in zichzelf. Hij accepteert zijn schaduw, zou Jung zeggen. Dan wordt hij gedood door het kwaad. Maar wat een wonder, nu is het kwaad IN hem door het kwaad buiten hem vernietigd: is hij rein. Hij staat op en doodt de slang. Als hij blijkt de machtigste mens op aarde te zijn, breekt hij zijn toverstok en wordt weer gewoon mens.
Het komt allemaal in alle sprookjes in mythische symbolische zin op hetzelfde neer. De strijd tussen goed en kwaad, je geestelijke oorsprong niet kennen, jezelf offeren voor het ideaal. Afstand doen van macht en aanzien. God is dood: leve de nieuwe god!
OM het met beeld te verduidelijken wat ik bedoel: zie in het volgende filmfragment de overeenkomst met het lijden van Jezus in de hof van Olijven wat zijn visioenen hem vertelde: niet mijn wil, maar uw wil geschiedde.
LikeLike
Jan, er spelen hier wat meerdere zaken door elkaar. Ik heb respect voor iemands devotie en laat dat ook graag bij hem/haar. We dienen elkaar in elkaars waarde te laten. Waar met name de RKK erg ver in gaat is bijvoorbeeld die heiligenverering en een onfeilbare paus. Waar iemand vereert, of dat nou een reliek of een heilige is, ontstaat een subject/object relatie. Ik voelde al jong aan dat dat niet mijn weg is en humor relativeert daar enorm bij. Ja, dat is een afbraak. Maar ik hou dan ook net zo veel van de afbraak als van de opbouw, van de lente als van de herfst. Niets is mooier dan een boom te zien opgroeien en uiteindelijk zien te verzwakken en desnoods met één bliksemslag te zien sneuvelen. Dat is complementair waarnemen!
En wat relieken betreft, op de dag dat ik niet-was, had ik intuïtief besloten iedere reliek in de vorm van een aandenken aan een van mijn geliefden thuis gelaten. Niet-zijn verdraagt geen aanwezigheid van anderen, ook niet in de vorm van een voorwerp. Tóch had ik wel een voorwerp bij me. Maar die had een symbolische waarde. Dwz, ik had hem zelf aangeschaft maar kende de symboliek er achter (nog) niet. Ja, er zit een enorme symboliek achter voorwerpen, maar niet in de splinter van het kruis van Jezus. Ze vallen ‘vanzelf’ in je handen. De dingen gaan vanzelf, Jan……
LikeGeliked door 1 persoon
@Egbert
Je hebt gelijk als je schrijft: “Wel is het m.i. zo dat wanneer je ergens hardnekkig in blijft geloven en je ergens op focust de opgebouwde psychische energie zijn weerklank in de fysieke realiteit kan doen gelden.”
Dat je sommige zaken individueel niet kan beïnvloeden, komt vanwege het geloof van anderen, de cultuur en de heersende opvattingen. Die hebben vanzelfsprekend een zeer grote invloed: al is het alleen maar het aantal mensen die ergens vast van overtuigd zijn (dus gelooft) Dat verklaart in andere werelddelen dat er zo iets kan zijn als “stille kracht”. Het geeft ook duidelijk aan de beperking van het filosofisch “solipsisme” (zelf alleen)
Jezus zei dan ook: “Uw geloof heeft u gered”, hij zei niet: “Ik heb je gered.” Dat is dus duidelijk, van wie de kracht uitging! Maar Jezus was wel het “subject” (in de letterlijke betekenis van object) waar dank zij zijn autoriteit of charisma in “geloofde”.
LikeGeliked door 1 persoon
Zou de schijfster van de Harry Potter boeken onder het pseudoniem van J.K. Rowling
ook de door Jan beschreven spirituele symboliek daarbij in gedachten gehad hebben.
Lijkt me toch wel een beetje vergezocht.
Ze is er in ieder geval wel schatrijk mee geworden.
Ik las vroeger en tegenwoordig nog steeds graag Bommelstrips, die haal ik van Internet, hierbij een linkje over de diepere symboliek verweven met de bommelboeken.
https://www.spirituelevrienden.com/marten-toonder-en-heer-bommel-/boeken-over-de-bommelboeken/
Zou er verder ook nog iets aan de hand zijn met de Donald Duck. 😉
LikeLike
@Zwerver
De één treedt in de stilte, alleen. Velen trekken de wereld in om die te verbeteren. Ik heb over beiden geen oordeel: ik weet het toch niet.
voorts, die video over de symboliek in de film van Harry Potter, doet het niet (bij mij)
hij heet: Harry Potter and the Deathly Hallows part 2 – Snape’s memories part 2 (HD)
…8.274.867 weergaven ! Dus is zeer in trek 🙂
“https://www.youtube.com/watch?v=iqyf-kJWwIg&t=35s”
Het lijdensverhaal komt blijkbaar (Tjeu v.d. Berk) uit het oude Egypte de god Osiris die lijdt IN de wereld. Ook bij de mysteriegodsdiensten komt het voor, en ook in rituelen in onze subcultuur (rozenkruisers en vrijmetselaren)
En dus ook bij HarriyPotter, die zijn leven moet geven om het kwaad voor de wereld te overwinnen.
In dit filmfragment moet hij de keuze maken, zijn leven te geven. Ik vind het erg mooi en diepzinnig en spiritueel. En velen bewonderaars voelen dit aan. En het heet ook nog eens “de RELIEKEN van de dood”
Ik vraag me af of Herman Pleij deze relieken (slang, diadeem, boek, ring) ook hilarisch vindt. Ook deze relieken hebben een grote symbolische waarde, maar zijn niet zo lang geleden bedacht. (al is er niets nieuws onder de zon)
LikeLike
Als een cultuur in verval komt, ontstaat meestal een nieuwe. Die vernietigd de symbolen (relieken) van de oude. Dat hebben we gezien toen de Egyptische cultuur door de Griekse onder de voet werd gelopen. Dat gebeurde toen de Griekse door de romeinen werd vernietigd. De christelijke cultuur vernietigde de romeinse. De islamitische vernietigde grotendeels de christelijke cultuur in Egypte, Turkije enz. en nu komt ook de westerse wereld onder islamitische druk door het verval van christelijke kerken. Het schijnt dus een natuurlijk verschijnsel dat culturen vervangen worden door nieuwe.
De nieuwe cultuur vernietigt de oude en tegelijkertijd de symbolen en relieken.
Als we niet willen dat de westerse cultuur vervangen wordt door een verouderde arabische cultuur, zullen we onze moderne waarden echt wel moeten verdedigen, zij het dan niet met wapengekletter.
LikeGeliked door 1 persoon