‘Op het dieptepunt van de geschiedenis werden ons de geschriften teruggegeven die ons een nieuw zicht geven op onze eigen christelijke traditie, en die wij ook nog eens bitterhard nodig blijken te hebben als een geestelijk baken en houvast om de weg vanuit het diepste donker naar het licht van een nieuwe tijd te vinden.’ Theoloog Hans Stolp heeft het hier over de Nag Hammadi-geschriften die in 1945 destijds in het zand bij de Nijl in Egypte in een aardewerken kruik gevonden. 52 Geschriften, allemaal van het spirituele christendom, die al eeuwenlang verdwenen waren.
‘We zien in onze tijd dat het kerkelijke christendom begint te sterven. Het instituut kerk blijkt niet wérkelijk meer in staat mensen te inspireren. Maar juist nu worden ons die oude spirituele geschriften in handen gegeven, waarin we inzichten vinden waarmee zoveel mensen in onze tijd wél iets kunnen en waarin zij een nieuwe inspiratie vinden.’
Maar die visie valt niet overal in goede aarde. De Tilburg School of Catholic Theology stelt dat ‘indien het esoterisch christendom een brugfunctie heeft, het vermoeden is dat het een brug met eenrichtingsverkeer is, namelijk de kerk uit’. ‘Esoterie is voor sommige gelovigen die de kritische zin missen,’ vindt RKDocumenten. ‘Sinds de 19de eeuw is esoterie de gebruikelijke verzamelnaam voor het spirituele leren en praktijken waarin de mens zogenaamd tot een kennis wordt gebracht die altijd al in hem of haar aanwezig zou zijn geweest.’ Is het esoterisch christendom dan niet verenigbaar met het christelijke geloof? ‘Nee,’ zegt de Jongerencatechismus van de Katholieke Kerk.
‘Geen verstandig mens hoeft dit wereldbeeld te delen, waarin het wemelt van de geesten, kobolden en (esoterische) engelen, waarin in tovenarij wordt geloofd en waarin ‘ingewijden’ over geheime kennis beschikken die aan het ‘domme volk’ onthouden wordt.’
‘Maar zonder esoterie was wetenschap niet gaan bloeien,’ beweert Kocku von Stuckrad, decaan van de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Esoterie begon al bij Plato’.
‘Er was, anders dan in de kerk, ruimte voor onafhankelijk denken. Zo kon Newton, die ook alchemistische werken schreef, tot zijn baanbrekende theorie van de zwaartekracht komen.’
Deze redenering wekt echter de ergernis van wiskundige Jan Willem Nienhuys, die de stelling bestrijdt dat natuurwetenschappers de esoterie dank verschuldigd zijn: ‘Als je lang genoeg doorgraaft kom je bij Adam en Eva uit. Moeten we die dan dankbaar zijn voor de ontdekking van DNA?’ Volgens classicus Anton van Hooff definieert Von Stuckrad wetenschap niet juist: esoterie is volgens Van Hooff de zoektocht naar absolute kennis, maar wetenschap een discussie zonder einde.
Volgens Von Stuckrad – die eerder stelde dat het heidendom uitgevonden is door het christendom: eerst waren het nog gewoon andere, maar gelijkwaardige religies – was en is de esoterie echter nog steeds de zoektocht naar het Zijn en heeft in een later stadium als onderdeel daarvan de wetenschap opgeleverd:
‘Wetenschap is dus een uitvloeisel van de esoterie. Dat is nuttig gebleken. Want dankzij de wetenschap komen we er nu achter dat in het universum alles met alles samenhangt en niets zeker is. Oftewel dat het magisch is. Hetgeen betekent dat de wetenschap eigenlijk uitgezocht is en derhalve de waarheden ervan niet langer de primaire bron van zelfsturing en daarmee tevens van besturing zijn.’
Stolps esoterische visie strookt volgens bisschop Jan Liesen niet met de rooms-katholieke geloofsleer. De prelaat vindt het bezwaarlijk dat Stolp ook persoonlijk het ‘esoterisch christendom belijdt’. Zo’n zes maanden geleden nog verbood hij een lezing van Stolp in de Franciscuskerk in Breda. ‘Ketters’ worden kennelijk nog steeds bestreden.
Antropoloog en historicus Hans Feddema (foto: Twitter) stelde op 5 november – in zijn artikel Levenskunst met accent op onze innerlijke reis – bij Zinweb dat spiritualiteit de kern van ons bestaan raakt en ze gericht is op verbinding met het goddelijke, en op het beleven en toepassen van die relatie. Met als vier vruchten: innerlijke transformatie, zelfacceptatie, heel-wording en bewustzijnsverruiming.
‘De kerk leerde ons eeuwenlang dat we om in de hemel te komen in ‘verlossing’ moesten geloven door het ‘reinigende bloed’ van Jezus aan het kruis. Het maakte mede dat in het christendom onze innerlijke reis in het leven een stiefkind werd. En dus ook het werken aan innerlijke transformatie, zelfacceptatie, (zelf)heling, compassie en bewustzijnsverruiming. Waarom zou je in die zin aan jezelf werken, als het ‘bloed van Jezus’ de oplossing is?’
Naast het emotionele bestaansniveau, dat recent gelukkig wel iets meer aandacht krijgt, was ook het spirituele bestaansniveau lang stiefkind, aldus Feddema: helaas ook in de kerk, reden dat deze zich thans in een identiteitscrisis bevindt.
‘Een kerk die te weinig stil staat bij deze impasse, elke hervorming afwijst, ja ook in haar functioneren geen of weinig aandacht besteedt aan de innerlijke reis van de mens, dit niet (weer) tot haar hoofdaccent maakt, zal in de huidige tijd niet lang nog kunnen overleven.’
Feddema geeft als een van de vele voorbeelden dat als mensen samen mediteren of yoga doen, dat dit uitstraling heeft naar anderen.
‘Het genoemde doorbrekende nieuwe religieuze paradigma zal er wel bij varen, indien ze de verhalen van Jezus (‘het Koninkrijk van God zit in jullie’), Parcival, Odysseus en andere ‘helden’, de innerlijke reis expliciet een plaats geeft in haar religiositeit.’
Gerelateerd: Van kerkelijk naar spiritueel christendom (1)
Beeld: Centrum voor christelijke spiritualiteit – ‘Het centrum is een plek waar ik word opgebouwd en gemotiveerd om meer te leven in de rust. Ik zoek het regelmatig op, zodat ik ook thuis weer meer tijd aan mezelf ga besteden. En de diepte in ga met mijn relatie met God.’ (Inge)
GODENENMENSEN 
De gnostische geschriften van Nag Hammadi zijn door toen gebruikelijk kerkelijk geweld in vergetelheid geraakt omdat ze volgens toenmalig weten van kerkvaders latere geschriften waren van mensen die Jezus niet hadden gekend itt tot de Nieuwtestamentische geschriften. De toen ook bij vele christenen populaire gnostische latere visie op Jezus blijkt in onze tijd met onze kennis zeker minder met de historische Jezus te maken te hebben en meer met oud gepasseerd gnostisch denken.
De oorspronkelijk joods-christelijk literaire duiding van de historische Jezus, waarop geloof en praktijk van christendom oorspronkelijk berust, is in de latere gnostische geschriften niet terug te vinden. Bij het in onze tijd begrijpen van die ook oude gelovig literaire duiding van de historische Jezus gebruiken we onze historisch-literaire wetenschap om de betekenis van Jezus voor onze tijd met woorden van deze tijd opnieuw te zeggen en zo eventueel ook nu te kiezen voor zijn manier van denken en leven.
Bestudering van de NagHammadigeschriften levert waardevolle kennis van het oude gnostisch denken en mn van een oude gnostische visie op Jezus op. Historisch en literair best de moeite waard, en het is niet voor niks dat de ontdekking zoveel ophef veroorzaakte. Maar het besef dat het niet over de historische Jezus gaat en zijn ntische joods-christelijke duiding is door onze moderne wetenschap alleen maar duidelijker geworden. Esoterie en gnosticisme blijven ook voor mensen met onze wetenschappelijke vorming geen verantwoorde basis voor een moderne keuze voor christendom.
Christelijke kerken, kuriake/gemeenschap van Jezus, beseffen nu hopelijk wel, dat -ooit gebruikelijk- met macht andermans denken tegenhouden, ook niet (toen ook niet!) hoort bij de oorspronkelijke keuze voor anderen die het leven van Jezus kenmerkte. Daar ontstond de (ook innerlijke) “weg”, zoals mensen die hem goed kenden, de keuze voor zijn manier van denken en leven gingen noemen
LikeLike
@ Paul, je levert wederom een schat aan informatie. ( hoewel ik me weer zo’n 10/15 jaar terug waande in hetgeen mij destijds bezig hield ) Ga je er een trilogie van maken? 😉
Zo ja….graag een met een open einde. Want de reis duurt voort.
LikeGeliked door 2 people
@ Carla, er is nog plaats voor heel veel reizigers op deze bijzondere reis die jaren geleden inderdaad al begonnen is… 😉
LikeLike
@Joost
Je schrijft: “De gnostische geschriften van Nag Hammadi zijn door toen gebruikelijk kerkelijk geweld in vergetelheid geraakt”
De vraag is of dat klopt. Natuurlijk heeft de kerk bepaalde groepen met een gnosis-opvatting op zijn minst met de pen bestreden, met name omdat men in de gnosis de materie verwierp en ontkende dat Jezus mens was geweest. Maar ik kan me geen voorbeeld heugen van een bron waarin verteld wordt dat gnostische geschriften vernietigd werden. Waar bijvoorbeeld Roelof van den Broek in zijn prachtige boek over gnosis vanuit gaat, is dat de meeste geschriften met gnosis-opvatting gewoon niet meer werden gekopieerd. Dan moet zo’n geschrift net in het zand van Egypte zijn begraven om te overleven.
Als trouwens de kerkelijke schrijvers de gnosis-opvattingen wilden verdonkeremanen, hebben ze het slecht aangepakt. Irenaeus bijvoorbeeld beschrijft tot vervelens toe de opvattingen van bepaalde gnosis-groepen.
Wat ik in het algemeen niet goed begrijp (vanuit historisch perspectief) is dat in dit blogbericht en in het voorgaande een tegenstelling wordt gecreëerd tussen kerkelijk en esoterisch christendom. De kerk kent ook een mystieke traditie en in gnosis-groepen kwam ook genoeg machtsmisbruik voor. Verder snap ik niet zo goed de fascinatie van de Nag Hammadi geschriften (behalve historische interesse). Het zijn meestal uiterst saaie, haast onbegrijpelijke teksten waaruit een grote afkeer van het gewone, fysieke leven spreekt.
LikeLike
Oh ja….Paul ( 14:44 ) genoeg plaats voor iedereen. Wanneer we dat als uitgangspunt nemen en niet denken de afstandsbediening voor de ander in handen te hebben, dan……zou die bijzondere reis nog wel eens heel kleurrijk kunnen zijn en vol verrassingen zitten. ( denk ik/hoop ik 😉 )
LikeGeliked door 1 persoon
” Volgens Von Stuckrad – die eerder stelde dat het heidendom uitgevonden is door het christendom: eerst waren het nog gewoon andere, maar gelijkwaardige religies ”
Bij het lezen hiervan moet ik denken aan een katholieke studiegenoot, tegen wie ik toen, 1960, denk ik, iets zei over de godsdienst van de Papuas.
Hij was zeer verontwaardigd ‘noem je dat een godsdienst ?’.
Toch heb ik het idee dat de overgang van vele goden naar één onvermijdelijk was, in de ontwikkeling van de mensheid, tegelijk, of dat dan ook onvermijdelijk leidde tot atheisme, of tenminste allerlei discussies over wat dan god is, ik denk van wel, maar dit soort dingen kun je niet bewijzen.
Die ontwikkeling, naar een meer abstracte god, is voor het westen begonnen in Egypte, waar een farao bedacht dat als hij door één god de macht had gekregen, hij meer acceptatie zou krijgen.
Het mislukte, maar de resten van Heliopolis bestaan nog.
Er zijn vele speculaties dat Mozes, als hij bestaan heeft, een voormalige Heliopolis priester was.
Als dat zo is, dan pakte hij het beter aan.
Ben vergeten wanneer bij ons de Heilige Alliantie voor de laatste keer van zich deed spreken, drie keizers, die alle drie hun macht als van god gegeven beschouwden.
Ergens eind 19e eeuw, meen ik.
De Franse revolutie, met zijn denkers, maakte er een eind aan, het contrat social, ‘wij betalen belasting om goed bestuurd te worden’.
Alleen onze christelijke partijtjes denken nog in van god gegeven gezag, hoewel, of Buma er ook nog zijn gezag aan meent te ontlenen ?
LikeLike
Dat wij uit oude geschriften, Tora, Bijbel, Koran enz. de prachtige verhalen als leidraad nemen, daar is niets mis mee. Zolang we de mythes laten voor wat ze zijn n.l. mythes.
De negatieve delen, met de oorlogszuchtige pargrafen, ( Ik ben geen vrede komen brengen maar het zwaard) kunnen we best aan ons laten voorbijgaan. Ook de zinloze discutie over bv drievuldigheid, laten we best aan muggenzifters.
LikeLike
Het mysterie van het leven is hier vaak genoemd, ik begrijp niet het gebruik van dat woord, er is gewoon veel wat we niet weten, en eigenlijk denk ik dat het een saaie boel wordt, als we, hypothetisch, ooit alles zouden weten.
Maar misschien is het mysterie van het leven weer wat teruggedrongen:
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/11/09/molecule-gevonden-die-mogelijk-aan-de-oorsprong-van-het-leven-la/
Armand,
muggezifters, het waren ‘gewoon’ mensen die kritisch dachten, en op een zeer wrede manier daarvoor werden omgebracht.
LikeLike
Ik denk dat wanneer we alles zouden weten ons geëvalueerde apenbrein zou crashen. 😉
LikeLike
Cor
Met “kerkelijk geweld” bedoelde ik boven de in de eerste eeuwen langzaam groeiende hierarchisch romeinse macht binnen de kerkstructuur. Met die macht begon men iedereen te dwingen het terechte conciliaire tijdgebonden denken over de “twee naturen” van Jezus te geloven, terwijl gnostisch denkende christenen die menselijke natuur van Jezus niet zagen zitten. Zo blokkeerde men ook hun geschriften.
De door mij genoemde ook innerlijke “weg” geeft niet slechts de navolging van Jezus’gedrag weer maar ook de oervorm van mystiek bij de eerste christenen: hun gelovige liefdesgevoel en liefdesuitingen bij de Abbagod van Jezus, Dat heeft, ook later niet, iets met esoterie te maken, Verbaasd constateer ik dat jij die combinatie wel maakt.
Armand
Jezus is als Siddharta Gautama een historische te verifieren persoon, wel zo opvallend dat ze de mythische duiding krijgen van Christus, Zoon van God, Boeddha etc. In die mythische duiding kun je of kun je niet geloven. Dat men hen als historische personen bewust die duiding gaf valt niet te ontkennen.
Mensen als Jezus, die vurige fans en felle tegenstanders kennen, typeerde men met de beeldspraak “vrede en zwaard”. Bovendien weten we maar al te goed dat men in een tijd van gelijkhebberij met het grootste gemak het zwaard trok. Met onze recente mensenrechten beginnen we ondanks alles te snappen dat dat niet de bedoeling kan zijn binnen menselijke verhoudingen. We gaan zelfs vermoeden wat de historische oorspronkelijke krasse -toen zo opvallende- one-liner van Jezus betekent “van je vriendjes kun je wel houden, doe dat ook bij je vijanden”.
Over die oude denkpoging “drievuldigheid” heb ik hier nog niet zo lang geleden proberen te zeggen, dat wij met enig literair gevoel ook nu kunnen begrijpen wat er toen mee bedoeld werd.
Omdat onze natuurwetenschappelijk gevormde hersens daar toch grote moeite mee hebben, kunnen we dan ook maar beter proberen het met onze woorden te zeggen zonder dat oude vervelende woord te moeten gebruiken.
Alles maar meteen alleen mythe of onzin noemen, is toch wel erg makkelijk.
LikeLike
Egbert,
waarom ?
We weten nu bijna oneindig veel meer dan begin 17e eeuw, er crashte niets.
Het ging heel geleidelijk.
Toch, Hoyle, in de m.i. beste science fiction roman ooit, The Black Cloud, beschrijft hoe een wetenschapper overlijdt, vlak nadat het levende wezen van de zwarte wolk hem alles uitlegt.
LikeLike
@Jelle: Dat crashen was maar als grapje bedoeld hoor maar wat zouden we ons nu eigenlijk voor moeten stellen bij het feit dat we alles in kaart zouden hebben en wat voor verregaande consequenties dat met zich mee zou brengen, dat valt onmogelijk te overzien, persoonlijk “geloof” ik daar ook niet zo in, we weten inderdaad al behoorlijk wat maar zien tevens dat de wetenschap steeds moeilijker begint te worden, mysteries (dus hetgeen we niet weten) worden steeds complexer, ben ook wel benieuwd hoor waar het eindigt, tenminste als ik dat nog mee zou maken, mocht er toch nog een nucleaire oorlog uitbreken, die kans acht ik niet onaannemelijk en dan zijn we weer helemaal terug bij af, zoals Einstein eens beweerde: World War IV will be fought with sticks and stones!
Maar wat behelst het uiteindelijk nu allemaal de aarde als minuscuul planeetje in een onmetelijk (voor ons grotendeels onbegrijpelijke) grote kosmos, daarbij al die dikdoenerij van de Homo sapiens met als illusie dat hij iets voorstelt, all we are is dust in the wind. Iets anders kan ik er echt niet van maken.
LikeLike
Egbert
ik denk niet dat wetenschap steeds moeilijker wordt, het is gewoon wennen aan nieuwe inzichten.
Denk je dat het in de tijd van Galileo eenvoudig was te accepteren dat, in het luchtledige, een pond veren even snel viel als een pond lood, zelfs één veertje even snel als dat lood.
Waarom worstelde Archimedes met de opwaartse kracht ?
Waarom weigerde Einstein de quantum mechanica, met vragen als ‘dobbelt god ?’, en ‘is de maan er niet als niemand kijkt ?’.
We hebben als laatste verstrengeling, volkomen onbegrijpelijk, in de zin van relateren aan iets bekends.
Toch schijnen de Chinezen al een computer gebouwd op het principe gebouwd te hebben, wij, in het westen, zijn daar nog mee bezig.
Grote nieuwe wetenschappelijke inzichten kwamen altijd, voor zo ver ik weet, van jonge mensen, nog niet ondergedompeld in het gangbare.
Waar het toe dient, och, we zouden er een betere aarde mee kunnen maken, nooit weg.
LikeLike
@Jelle, neem bijv de moderne fysica welke alleen nog maar kan worden beschreven in wiskundige termen, op een gegeven moment begint de koek op te raken, maar ik zal de laatste zijn om te ontkennen dat de wetenschap ons veel goeds heeft gebracht, ondanks haar onvermijdelijke schaduwzijde, “althans in het welvarende gedeelte waar wij leven”, zelfs de gemiddelde levensduur verlengd voornamelijk mede door de toepassing antibiotica, (in 1900 weren de mensen gemiddeld niet ouder dan vijftig jaar) en het zijn toch vaak de jonge mensen geweest die zich distantieerden van de gevestigde starre wetenschappelijke paradigma’s en weer met nieuwe inzichten kwamen, dat klopt, er een betere aarde van maken zie ik op grote schaal nog niet zo snel gebeuren ondanks het optimistische boek van Steven Pinker, maar daar valt nog zoveel over te melden, CO2 uitstoot, hongersnood, overbevolking, nucleaire dreiging etc, we zouden ons zelf beslist niet een rad voor ogen moeten draaien.
LikeLike
@Jelle: Het is in feite op de keeper beschouwd een wrede grap van de evolutie geweest en wie of wat deze maar heeft aangestuurd ons op te zadelen met een brein dat zichzelf bewust is van zijn eigen vergankelijkheid, wat dat wel niet voor gigantisch impact op ons intellect en verbeeldingskracht heeft gehad en haar diepe sporen tot op heden door de historie heeft getrokken.
Mensen zijn blijkbaar niet in staat met een mysterie te leven wat je in wezen zou moeten omarmen..
LikeLike
Egbert
wiskunde is niets anders dan een taal.
Elke natuurwet, dat is in feite niet meer dan een beschrijving van het waargenomene, kan in woorden worden uitgedrukt.
Om dat exact te doen worden het heel veel woorden.
De soortverandering die, naar een man als Calvin meent ons de ijstijden deed overleven, heeft inderdaad als gevolg kunnen overzien.
Zoals ik hier schreef heb ik een dodelijke ziekte, dat weten is niet alles, anderzijds, hadden wij niet zulke grote hersenen, dan waren de behandelingen die me tot nog toe in leven hebben gehouden, er niet geweest, en was ik begin 2015 dood gegaan.
Ook deze medaille heeft dus twee kanten.
LikeLike
@Jelle: wiskunde is niets anders dan een taal.
Elke natuurwet, dat is in feite niet meer dan een beschrijving van het waargenomene, kan in woorden worden uitgedrukt.
Hoe sluit dit nu aan bij hetgeen ik in mijn post van (11-11 16:35) stelde.
[dan waren de behandelingen die me tot nog toe in leven hebben gehouden, er niet geweest, en was ik begin 2015 dood gegaan].
De vraag is en blijft of we ons (bovenmatig) geavanceerde brein enkel hebben te danken aan het overleven van de ijstijden.
LikeLike
Egbert
een goede vraag is het halve antwoord, en deze vraag is voor mij niet goed genoeg.
Maar b.v. kernfusie kan veel verbeteren, energie uit water, en geen afvalstoffen, voor zo ver ik weet.
Hersens, weet jij een betere verklaring dan de ijstijden ?
Alleen de slimsten overleefden, mogen we aannemen.
Het is natuurlijk racistisch, maar wij witten hebben de hoogste IQ.
De laatste ijstijd kwam niet verder dan de Utrechtse heuvelrug.
LikeLike
@Jelle: Hersens, weet jij een betere verklaring dan de ijstijden ?
Nee, daarom waag ik me ook niet aan speculaties, maar de buitensporige manier waarop ons brein zich heeft ontwikkeld lijkt me een beetje een vorm van overkill, i.v.m. puur survival.
[Het is natuurlijk racistisch, maar wij witten hebben de hoogste IQ]
Als dat zo zou zijn betreft het een feit, vind ik het niet racistisch, maar heb je hieromtrent ook een bronvermelding.
LikeLike