Volgens de schrijver van het boek Licht en Zwaar – voor zwevers en andere spirituelen, Frits de Lange, ontworstelen gelovigen zich aan de druk van tradities en de dwang van geloofsgemeenschappen: we individualiseren in hoog tempo. Toch vindt hij dat je vanuit de theologie best een kwaliteitstoets aan religiositeit mag stellen. Geen ontsnappingsreligie dus, maar een die ons met beide benen op de grond houdt, want ‘wie alleen zweven wil, valt uiteindelijk te pletter’.
‘De heldere, collectieve ‘antwoorden’ van vroeger doen het niet meer, maar wat er voor in de plaats komt is twijfel aan wie we zijn en waar het met ons en met de wereld naar toe moet.’
Eerder stelde De Lange – ook op Nieuwwij – dat de oppervlakkige wereld van vandaag niet opkan tegen de rijke symboliek en innerlijke verbeeldingskracht van de kerkelijke traditie. Religie verliest volgens de theoloog heel veel kwaliteit doordat het niet meer door instituties gedragen wordt. Toch verwijst hij naar de mystici die zeiden: ‘We moeten eerst onszelf leeg maken, ook van de kerkelijke leer, om onszelf ontvankelijk te maken voor God’.
Hoe De Lange zich dan die kwaliteitstoets door theologie (kerkelijke leer!) voorstelt, wordt hopelijk duidelijk in zijn boek. In de verschillende interviews met hem is dat vooralsnog niet helder, of het moet zijn dat we ons op de mystiek dienen te richten, op de christelijke mystiek welteverstaan.
‘Ik ben bang dat de hypes rond mindfullness of meditatiecursussen van het type ‘boeddhisme light’ vaak niet meer zijn dan een feelgoodreligie: een spiritualiteit als lifestyle, die de angst voor de leegte juist bezweert, in plaats van dat zij haar leert te doorstaan. Als dat zo is, maken we daar onze geestelijke leegte niet kleiner mee.’
Hoe dan wèl, blijft de vraag. De Lange houdt zich bij de christelijke traditie, waarover hij adviseert je daarin te verdiepen; onderzoeken en ontdekken wat de symbolische meerwaarde voor jou betekent. Volgens de theoloog moeten we in een gemeenschap de levenskunst willen aanleren. – Maar dan kom je toch weer in een kerk terecht?
Inderdaad, maar een in vloeibare vorm! De Lange, die zegt ‘moeite te hebben met gedachteloze kerkelijkheid en collectieve geloofsdwang’, noemt als voorbeelden De Pepergemeente in Groningen en De Nieuwe Poort op de Zuidas: ‘vloeibare vormen van religieuze gemeenschap’.
‘We gaan toe naar vloeibare vormen van religieuze gemeenschap. Die kunnen alleen vitaal zijn als ze gedragen worden door enkelingen die zich willen laten doordringen van God. Mystiek en kerkelijkheid – ze staan van oudsher op gespannen voet met elkaar, maar ze kunnen tegelijk ook niet zonder elkaar.’
Bronnen:
– ‘Wie alleen zweven wil, valt uiteindelijk te pletter’
– Ware leegte kent geen grenzen
Illustr: Icarus op het omslag van Licht en zwaar: wie alleen zweven wil, valt uiteindelijk te pletter.
Licht en zwaar, voor zwevers en andere spirituelen | Frits de Lange | ISBN 9789043522526 | Uitgeverij Kok | 64 pag. | € 9,95
Geïnspireerd door het thema van de Maand van de Spiritualiteit 2014 (Lichter leven) schreef theoloog, predikant en hoogleraar Ethiek Frits de Lange (foto: FdL) Licht en zwaar. Hij gaat in het boek in gesprek met Simone Weil over zijn eigen zoektocht naar ‘lichter leven’. Simone Weil (1909-1943) was een mystica die na de oorlog beroemd werd met haar boek Zwaartekracht en genade. Zij hield niet van zweven. Enerzijds had zij goddelijke liefde ervaren, anderzijds beschreef ze hoe de wereld door meedogenloze wetten wordt geregeerd. (Kok)
GODENENMENSEN 
Ben het met Frits de Lange eens dat je vanuit een persoonlijk kritische visie op de rijke christelijke traditie ook nu best zin aan je leven kunt geven. Heb wel moeite met zijn weerzin om orientering in wereldwijd denken in ons global village te vlug af te schilderen als “zweven” en “vlucht”. Het zou wel eens kunnen helpen om in deze wereldopen tijd pas echt met twee voeten op de wereld te kunnen landen als wereldburger, ook en wellicht juist met je open christelijke voorkeur.
LikeLike
Frits heeft zeer goed geschreven. De retoriek is van een hoog niveau. Neem bijvoorbeeld de volgende zin:
citaat: “Wat de mystiek betreft: op die term heeft niemand het monopolie. Voor mij is het elke vorm van religie waarin enkelingen zich willen laten doordringen door de werkelijkheid van God, en zich door die ervaring willen laten omvormen.” einde citaat.
Nu heeft Frits dus ook niet het monopolie op de term “mystiek”, maar zijn definitie daarvan kleurt zijn navolgende tekst impliciet op een voor mij valse kleur. Wat bedoeld Frits in deze zin met: 1. Religie ? 2. Werkelijkheid ? 3. God ? 4. Omvormen ?
1. Niemand heeft het monopolie op het woord “religie”, voor mij (Jan dus) is het “religare” (opnieuw verbinden). Het woord is voor mij synoniem met “Yoga”, “juk”, (verenigen). Religie en Yoga richt zich op eenwording met de goddelijke oorsprong.
2. De absolute ‘W’erkelijkheid is onkenbaar: iedereen heeft zijn eigen ‘w’erkelijkheid. (Maya in India: we leven in illusie.)
3. Het woord “God”, is het meest misbruikt. Ik (Jan dus) stel het woord “God” synoniem met “Tao”, volgens de Tao Teh Tjing. Dus zeker niet een persoonlijke god.
4. Het woord “omvormen” veronderstelt dat een zekere essentie in zichzelf gelijk blijft en een andere verschijningsvorm krijgt. Maar de “mens”, de “enkeling” waar Frits op doelt, heeft voor mij geen werkelijke essentie in zichzelf maar is een agglomeraat van vele wezens van verschillende categorieën. Of anders gezegd: er is geen ziel (in de normale betekenis in deze cultuur).
Nu MIJN definitie van het woord mystiek: “De ervaring van het goddelijke”.
Nu een belangrijk citaat:
“Waarin verschilt u van inzicht of mening met Weil?……… ik deins terug voor haar radicaliteit. Uiteindelijk, zegt ze, moeten we ook ons eigen ik willen laten vernietigen in totale gehoorzaamheid aan ‘de zwaartekracht’, die immers door de liefde van God geschapen is. Ik krijg dat niet over mijn lippen.” einde citaat.
Hiermee geeft Frits, volgens mij, te kennen dat hij helemaal niets snapt van “religie” en “mystiek”. Juist door religie richt men zich op het goddelijke en bij mystiek ervaart men dat. Bij die ervaring valt het bestaan van het ego weg, het “ik” in dualiteit met “het andere” valt weg. Die mystieke ervaring heft de grens op, zodat eenwording ontstaat. Dat is de “vernietiging van het ik”, wat volgens mij Weil bedoelt. En dat komt je bij alle religie’s en levens-filosofieën tegen.
Wie niet sterft als hij leeft, zal niet leven. (of zoiets staat er ergens geschreven bij de christelijken)
Omdat Frits dat volgens mij niet snapt, kan hij de waarde van de “zwevers” niet inschatten. De inhoud van het stuk vind ik nogal beperkt tot gereformeerde rationele denkbeelden en met gebrek aan waardering voor universele religieuze gevoelswaarde.
Ik vind daarom de titel en het stuk ongewenst denigrerend en polariserend. Maar ja, een dominee moet ook zijn boterham verdienen: dat snap ik wel.
LikeLike
Voor even aan alle vormen voorbij. Hoe vloeibaar kan vloeibaar zijn?
Nu zijt wellekome
toekomstmens in mij
die als een kind wil wonen
herboren, vrij
in het land van morgen
dat de lieve vrede kent
waar wij zijn geborgen
gezien, aanvaard, herkend.
Kyrieleis.
Fijne Kerstdagen en voor 2014, Vrede en alle goeds.
Carla.
LikeLike
Ik heb nog wat op internet gevonden, dat vanuit het Christendom bij mijn bovenstaande gedachte (in principe) aansluit.
Het komt overeen met wat in het “Boeddhisme (heavy of light)” en het Hindoeïsme onthechting wordt genoemd.
http://www.allaboutfollowingjesus.org/dutch/levend-offer.htm
Al zijn de taal en de geloofs-leringen anders, overal ter wereld is religie/yoga en mystiek.
LikeLike
Carla, ook jij al mijn beste Kerstwensen. Had gister een nieuw, o zo klein, kleindochtertje met al mijn voorzichtigheid in de armen en dacht: “Als we niet worden als deze kleine baby, komt er niets terecht van onze wereld”
LikeLike
Maar eerlijk gezegd om toch maar helemaal met open Kerstkaart te spelen:: Thomasevangelie 22,1: oudste weergave van Jezus’nog steeds bekende: als je niet wordt als deze zogende baby’s (als kinderen), komt er niets terecht van het Rijk der hemelen. (Bij zo’n baby is alleen toekomst aan het woord!)
LikeLike
Ach Joost, wat een vreugde, zo’n klein wondertje.
Hartelijk gefeliciteerd. Dat zij mag opgroeien tot volle vreugde van zichzelf en haar omgeving.
En met die wereld…….ondanks het vele leed zie ik toch ook wel paradijselijke lichtflitsen.
Je had er gisteren een in je armen.
LikeLike
Mooi Joost, je aanhaling uit het Thomas-Evangelie.
Dat Evangelie is mij dierbaar. Gilles Quispel heeft mij ermee aangeraakt.
LikeLike
Misschien zouden we de Bijbel esoterisch moeten leren lezen? Hopelijk zou er dan onderscheid komen tussen spiritualiteit en religiositeit? M.i. betreft spiritualiteit de geest of de psyche. Daar vallen die feel good activiteiten onder: Breng je geest tot rust, dan volgt je lichaam en je leven vanzelf. Een goed gegeven, in een chaotische tijd. Religiositeit zal m.i. de ziel betreffen en de verbinding ervan met God. God of hoe je deze oorsprong wilt noemen: de Natuur, de kosmos, TAO, het Zelf, of Dat. De Bhagavad Gita, gaf het gesprek weer tussen Prins Arjuna met het Zelf Een gesprek over de noodzaak en de functie van strijd. Strijd tussen jezelf en het Zelf. ik heb het doorgelezen, dank je Jan. Het genieten van het taalgebruik (Heel mooi), komt later. Ik zag wel overeenkomsten met Bijbelboeken, of gedeelten eruit: Het boek Job b.v. , Job die God ter verantwoording riep, voor zijn tegenslagen. Job ging de confrontatie met God aan. En zijn vrienden maar ”ondersteunen”. Jezus kon zelf deze ervaring ook opdoen. Tijdens zijn gesprek met God, in de hof van Getsemané, terwijl zijn vrienden “sliepen”. Paulus geeft ook de strijd aan met zichzelf en het Zelf. Het goede (voor mij), ken ik, maar het verkeerde (voor mij), doe ik. Uiteindelijk neem je dit soort beslissingen in je eentje. Het zijn keuzes , die je zelf maakt: Als jij God serieus neemt, (ondanks Nietzsche), heb je kans dat Hij jou ook serieus neemt. Dat is geen hoogmoed die voor de val komt, zoals de gebruikelijke uitleg is over het verhaal van Icarus. Het is een stap in het onbekende, een risico. Het blijft theorie, míjn ervaringen , die telkens worden bijgesteld
LikeLike
Hallo Corrie. Fijn dat je de Bhagavad Gita hebt gewaardeerd.
Het boek is het hoogtepunt van de Mahabharata. http://nl.wikipedia.org/wiki/Mahabharata Daar ben ik helemaal weg van. Ik heb er een dubbel DVD van, vele malen bekeken. http://www.bol.com/nl/p/the-mahabharata-ultieme-verhaal-over-mensheid/1002004004438196/?Referrer=ADVNLGOO0020100001kw7
Het was lang geleden als serie op de TV Ik heb het toen op video opgenomen en bijeenkomsten georganiseerd met kaarsjes, broodjes en koffie en thee en de 5? uur durende flim gezamenlijk met kennissen en collega’s bekeken. Je kon een speld horen vallen. Ook een keer in een cultureel centrum.
Onlangs heb ik 94 delen van 45 minuten gedownload in het Hindi met Engelse ondertiteling. Ik ben nu op aflevering 40.
deel 1: http://www.youtube.com/watch?v=ySSw8CdjIYk
De mythen spreken voor mij, hoe kan het ook anders dan met een god van wijsheid met een olifantenkop. Dat kan je niet (letterlijk) serieus nemen: dat is mythisch heilig. De zoon van God Shiva. (grappig nu moet ik denken aan de Chokhmah (Kabbalah) de eerste emanatie van Kether) Overal hetzelfde!
Ik heb geleerd dat we de Bijbel esoterisch kunnen lezen. Maar het is moeilijk. Dit vanwege deze westerse cultuur, omdat de bijbel, volgens sommigen waaronder ik, nogal gecorrumpeerd is. Er zijn mensen die het letterlijk nemen. En vele mensen zien het als een geschiedenisboek. Mythen in de Bijbel, zoals het lijdensverhaal van Christus en de geboorte van Jezus, zijn in onze cultuur niet meer “spiritueel” vrij. En de “kerstening” van de heidense feesten, is naar mijn mening een degeneratie van het door mij gewaardeerde spiritueel en religieuze gevoel. Daarom waardeer ik de ontkerkelijking positief: terug naar de natuurfeesten van heidenen die nog wat te zeggen hebben zoals de kerstboom en de geboorte van het Licht.
Een leuk onderscheid tussen spiritueel en religieus maak je. Hoewel je de termen ook kan omdraaien: maakt niet uit.
Aan allen: een prettig, heilig en verheffend kerstgebeuren.
De geboorte van Jezus bij de Christelijken.
Het oorspronkelijke feest van de onoverwinnelijke ZON.
Het feest van Johannes bij de vrijmetselaren.
De overwinning van het licht op de Duisternis.
LikeLike
Amen.
LikeLike
Wat je van ver haalt is lekker. Natuurlijk is de Gita een boek vol wijsheid. Maar het is ook een oorlogsboek. En….het is een boek van ver over de grens, ook over de culturele grens. Je moet daarom denk ik oppassen dat je er iets in smaakt dat er niet in staat of dat je dingen mist door gebrek aan culturele achtergrond. Ik heb me altijd verbaasd over de hang naar Oosterse geschriften door mensen die niet eens hun eigen cultuurgoed hebben gelezen. Inderdaad, de bijbel maar ook de Edda en de grote mystieken. Het mystische is al mystisch genoeg. Als je er van uit gaat dat ons onbewuste hier in het ‘westen’ is gevuld met ‘westerse’ beelden dan zal de ‘eigen’ lektuur toch het meest resoneren. Let op: ik ben niet tegen het lezen van de Gita of Tao enz. Maar wie zoekt kan misschien maar het best dicht bij huis beginnen. Bovendien is het afserveren van de bijbel ed meestal gegrond in ressentiment. Maar je kunt een tekst niet verantwoordelijk houden voor wat er later in de kerk is misgelopen. Of zeg ik iets raars?
LikeLike
Je zegt niets geks , Lucas. Onze Europese, religieuze basis ligt het christendom, daar ben ik mee opgegroeid, in geworteld. Via de vrije scholen weet ik iets van de Edda. In het Protestantisme zijn de mystieken misschien niet zo ingeburgerd als in de RK, dacht ik. Ik kan ook kennisnemen van Oosterse geschriften en die waarderen. Misschien heb ik in vorige levens in China geleefd? In dít leven kan ik nooit echt Oosters worden. Dat zit niet in mij huidige genen. Dat strijdvaardige, opstandige uit de Gita herkende ik wel. Dat past bij een fighting spirit. Die heb ik nú nodig om te kunnen overleven. Vanuit deze spirituele smeltkroes wens ik jullie allemaal goede Kerstdagen en een voorspoedig en vredig 2014
LikeLike
Dag Lucas, ben het wel met je eens.
Waar voor mij de grootste kracht ligt is de ontdekking, waar ik soms mijn adem bij in kan houden ( niet te lang ;-)) dat wanneer je ietsje universeler kan denken én voelen, er zoveel overeenkomsten te vinden zijn.
Uitkomende bij de mens van alle tijden en culturen, zoekend naar antwoorden op datgene wat hem of haar overstijgt. Terwijl die antwoorden niet te vinden zijn, maar wel gaandeweg het leven gegeven kunnen worden.
Al die verbindende lijnen hebben in mij het gevoel een wereldburger te zijn, versterkt.
En elk levensverhaal/ervaring doet er dan toe.
En de mystiek, laat dat alsjeblieft mystiek blijven.
LikeLike
Jan,
je geeft wel een hele ommezwaai in betekenis, dat mag dan misschien allemaal voor jouw persoonlijk gelden, voor mij is de geboorte van Jezus geen mythe en het lijdensverhaal, dat terug naar de natuurfeesten van heidenen, sorry maar daar wil ik echt niet naartoe. Misschien moet je met een kring mensen een dansje doen bij het vuur onder de bomen, en de weersgoden aanbidden en de onoverwinnelijke ZON.
LikeLike
Ieder zijn eigen opvatting Theo, met respect: dat kan gelukkig hier.
Kijk eens: de onoverwinnelijke zon als oorsprong van het kerstfeest. http://nl.wikipedia.org/wiki/Sol_Invictus
Dat betekent het woord “kerstenen”,:de feesten van de heidenen overnemen en christelijke verklaren. Dat is ook het succesverhaal van het christendom: assimileren.
De ZON aan het firmament is dezelfde als de ZON in ieders hart. Als die ZON gaat schijnen, dan noemt men het “verlichting”.
Zoals zo mooi bij Die Zauberflöte bij het slotlied. Wanneer Pamina en Tamino door de poorten des doods zijn gegaan en opgenomen zijn, bij de ingewijden in de Tempel.
Dat is noch de tempel van het verstand, noch de tempel van de natuur, maar de tempel der wijsheid. Aldus die Opera en op die tempel staat: “Ken uzelve”.
Ken uzelve, en u kent de cosmos.
Dat is geen aanbidding van god(en), maar zelf-reflectie.
LikeLike
In tegenstelling tot Carla heb ik niks tegen mystiek,
maar wel tegen Zweverij.
Als iedereen het licht voorbij is, mag men misschien ook eens kijken hoeveel lijden dit jaar weer is gepasseerd, hoeveel mensen geen uitbundig kerstfeest kunnen vieren, en geen lichtjes aan de hemel zien, hoeveel eenzame mensen er zijn, vooral met kerst et cetera.
Een betere wereld komt uitsluitend, wanneer iedereen de ‘zelfverzadiging’ voorbij is, en de realiteit in de ogen kijkt.
LikeLike
Hoi Theo,
Ik vermoed dat je me niet helemaal oké hebt begrepen. Geeft niet hoor, maar vind het wel fijn om het te herstellen.
Ik vind dat de mystiek, mystiek moet blijven, juist vanwege de schoonheid ervan.
Het is iets als te ervaren en verliest zijn diepgang wanneer er wordt uitgelegd.
Verder voel ik wel met je mee. Laten wij proberen die lichtjes te zijn voor hen die ze niet kunnen zien, vanwege eenzaamheid en droefenis.
LikeLike
@Carla Zo had ik je begrepen, mee eens. Mystiek is een ervaringsgegeven. Die ervaring niet worden uitgelegd. Je kan er wel van getuigen in kunst zoals, poëzie en muziek. Het gevaar daarbij is, dat het niet aanslaat bij hen die het (nog) niet ervaren hebben.
LikeLike
Voor de “zwevers” onder ons:
http://www.theosofie.net/sunrise/sunrise1988/janfeb1988/duister.html
LikeLike
De Quispeliaanse uitleg van het gnosttische Thomasevangekie
interesseert me, sorry. eigenlijkniet echt. Dat je in de oudste laag van het veel latere Thomasevangelie nog de oudste tekst van Jezus terugvindt, en dat hij met kinderen toch zogende baby”s bedoelde is des te verrassender!
LikeLike
Carla, dat had ik dan niet goed begrepen.
Maar voor het duidelijke, elk mens mag ten volle zijn eigen manier van (denken en) voelen beleven, voor mij betekent kerstmis het herdenken van een eenmaal geboren groot leraar. Ik noem hem mens. Ik heb geen behoefte andere symboliek te ervaren, of terug te keren tot het heidendom, kerstmis ontdaan van zijn essentie. (Voor mij.) Dat wilde ik eigenlijk zeggen.
LikeLike
Dank voor je reactie Theo. Mooi, beleef en leef het alles naar je eigen ziel.
LikeLike
Daar hoef je wat mij betreft geen sorry voor te zeggen, Joost. Volg in vrede je eigen interesse.
Ik had het overigens niet over de uitleg van Gilles Quispel maar over het feit dat de man mij geraakt heeft met zijn verhalen over het Thomas-Evangelie, welke hij zelf niet eens gnostisch noemt. Maar dat terzijde. Via hem hoorde ik, ook al weer lang geleden, voor het eerst over de Nag Hammadi teksten die in 1945 ( mijn geboortejaar ) gevonden zijn.
LikeLike