De relatie tussen Verlichting en religie is nog steeds een punt van heftige discussie. Voor de een vormt de Verlichting het verzamelpunt van alle godsdienstigheid, voor de ander probeert zij juist het traditionele christendom aan te passen aan het moderne, seculiere denken. In Leiden werden hierover afgelopen zaterdag woorden gewisseld tussen Bart Jan Spruyt en Ernestine van der Wall.
‘Dit werd gevolgd door een reactie van de internationale autoriteit op dit gebied, professor Jonathan Israel van het Institute for Advanced Study te Princeton. Zij kwamen echter niet tot een eensluidend oordeel over de vraag of de Verlichting moet worden beschouwd als een blijk van vooruitgang of juist als een teken van verderf.’ (Jan Wim Buisman))
Volgens een verslag van Universiteit Leiden door Jan Wim Buisman was de Verlichting geen oorlog tussen rede en religie. Het stelt dat niet alle moderniteit seculier, laat staan atheïstisch is, ook al is voor Israel de Verlichting een in essentie seculiere stroming, de radicale, antigodsdienstige denkrichting zoals gepresenteerd door Spinoza.
‘Tegen deze opvatting is het nodige verzet gerezen, al was het maar omdat de Verlichting volgens velen meer is dan de kraamkamer van het moderne wereldbeeld of het 21e-eeuwse atheïsme.’ (JWB)
In discussies over de strijd tussen religie en rede wordt – volgens Gert J. Peelen in de Volkskrant – vaak vergeten hoezeer die twee elkaar in de loop van de eeuwen hebben beïnvloed. De meeste vertegenwoordigers van de Verlichting, aldus het verslag van Buisman, verwierpen de religie niet volstrekt; zij kozen ervoor hun denken en doen vorm te geven in een ‘vrij’ en seculier klimaat, min of meer onafhankelijk van het gezag van kerk en traditionele Bijbelinterpretatie.
‘Voor deze laatste opvatting kunnen we ook terecht bij de hedendaagse filosoof Charles Taylor die meent dat we de bronnen van het moderne, individuele denken voor een belangrijk deel kunnen zoeken in de religie zelf.’ (JWB)
Hoe het ook zij, aan de hand van een combinatie van historische essays en bronteksten wil Verlichting in Nederland 1650-1850 op ‘goed verlichte wijze’ de lezer zelf laten oordelen.
Verlichting in Nederland 1650-1850 – Vrede tussen Rede en Religie? | Jan Wim Buisman | ISBN: 9789460041501 | Uitgever: Vantilt | Paperback | Prijs: € 22,50
Zie: Verlichting was geen oorlog tussen rede en religie
en: Boekpresentatie Verlichting in Nederland
Illustr: Reid, Geleijnse & Van Tol
GODENENMENSEN 
professor Jonathan Israel van het Institute for Advanced Study te Princeton. Zij kwamen echter niet tot een eensluidend oordeel over de vraag of de Verlichting moet worden beschouwd als een blijk van vooruitgang of juist als een teken van verderf.’
Laat ik nu geleerd hebben dat wetenschap waardevrij is.
Sterker nog, wetenschap is datgene waarover verstandige mensen het eens zouden moeten kunnen worden, omdat het over feiten gaat.
Verderf en vooruitgang zijn waardeoordelen.
Verder kan ik niet nalaten dat dit soort gepraat me doet denken aan kook- en tuinboeken.,
Je zou denken dat alles op het gebied van koken en tuinieren als eens gepubliceerd is, dan dus het schrijven en publiceren van boeken op dit gebied ophoudt.
Niets is echter minder waar.
Eén van m’n grootvaders deed ook niets liever, z’n leven lang, dan over de bijbel praten.
Hij kwam nooit tot de conclusie dat die bijbel een verzameling hoogst inconsistente verhaaltjes is, even inconsistent als de Koran, overigens.
Misschien is dat de essentie van religie, inconsistentie.
Zoals Deighton in één van z’n spionage romans in de tijd van de koude oorlog een van de hoofdpersonen laat opmerken ‘het doel van het spel is dat het spel doorgaat’.
LikeLike
De wetenschap geeft bv. via de historiografie steeds nieuwe inzichten in hoe de de geschiedenis zich heeft ontwikkeld; daardoor verschijnen er steeds weer boeken met herziene inzichten; dat is wetenschap. Op grond van die inzichten kan je zeggen of iets heeft geleid tot verderf of vooruitgang. En ja, de wetenschap verschilt dan nog al eens van mening…
LikeLike
De wetenschap van verderf en vooruitgang bestaat niet.
Ook heeft wetenschap geen mening, in de zin van een subjectief oordeel.
Wetenschap gaat over feiten.
Een werkje wat dit uitstekend uitlegt op economisch gebied is Joan Robbins, ‘An essay on the nature and significance of economic science’, eerste druk 1935 of zo, vermoedelijk Londen.
Ik schrijf deze verwijzing uit m’n hoofd, dus er kan iets fout aan zijn.
Hoezeer ons onderwijs achteruit ging mag er uit blijken dat onder Haagse druk de Groningse faculteit economie dit boek in 1963 of zo van de verplichte literatuurlijst haalde.
LikeLike
De wetenschappelijke inzichten over bijvoorbeeld de aard van de maan verschillen momenteel nogal. Er zijn meningen over ontstaan op basis van onderzoek, voortschrijdend inzicht heet dat.
De meningen hierover van wetenschappers lopen uiteen, op basis van al dan niet erkende inzichten. Ook de wetenschap heeft dus meningen, ook dus op basis van onderzoek. Historiografie ook. Ook de atoombom vinden sommige wetenschappers verderfelijk of een teken van voouitgang.
LikeLike
Het monotheistisch denken begint (Genesis) met een oproep aan de mens=manvrouw om zelf te zorgen voor en zich verantwoordelijk te weten voor deze werkelijkheid en zich niet onderdanig te onderwerpen aan goden. De grote God Zon is slechts een lamp aan het hemelgewelf.
Deze oproep is in kiem ook een oproep tot wetenschappelijke aanpak van onze werkelijkheid. In de bloeitijd van de monotheistische godsdiensten zie je ook de wetenschappen bloeien.
Eeuwenlang werd deze oproep echter ook door godsdienstig “omhoog kijken” naar boven, zo makkelijk met het oude wereldbeeld, en door aanname van Waarheden van boven, zo makkelijk bij individuele onderschatting, verontachtzaamd.
Met name de laatste eeuwen drong deze oproep tot eigen verantwoordelijkheid bij gelovigen weer door en sinds de Verlichting met zijn nieuwe mogelijkheden van werkelijkheid zien en ervaren ook als oproep tot verantwoordelijke modern wetenschappelijke aanpak
Na de in de tijd van Verlichting ontstane tegenstelling tussen gelovig en ongelovige zingeving lijken beiden zich nu te kunnen vinden in die godsdienstige én humane ervaring dat we samen in ieder geval zo goed mogelijk, is nu ook zo wetenschappelijk mogelijk, voor onze werkelijkheid te zorgen hebben.
LikeLike
citaat: “De grote God Zon is slechts een lamp aan het hemelgewelf.”
Deze uitspraak zou volgens mij lachwekkend moeten zijn vanwege het diepe onbegrip van de geestzijde der natuur die eruit spreekt. Echter, helaas, vele mensen begrijpen niet dat het behalve lachwekkend, tevens een zeer kwetsende blasfemie is.
De gouden Zon die liefde en leven in het universum schenkt, is dezelfde Zon die schijnt in ieders hart. Ken Uzelve. Zichzelf wegschenkende liefde die de ander verlicht en verwarmt.
De zonneGod Amon-Ra, koning der goden, en Moet, de grote moeder en koningin van de goden en hun kind Chons, het maankind, de zwervende of reiziger. Ziehier de drie-eenheid die je overal in de geschiedenis tegenkomt.
De God, Godin en hun kind God de zoon. In zijn esoterisch aspect is God de geestzijde en de Godin de natuurzijde en het Godkind is de mens die in zijn verenigende aspect van geest-stof.
LikeLike
Geachte Verwonderde.
Over inconsistentie van de religie gesproken: dat pleit voor de religie, omdat dan de religie een goede representatie van de werkelijkheid is: die is ook innerlijk inconsistent.
Lees eens iets over de consistente in de wiskunde. De wiskunde waar de “verlichtings-denkers” van menen dat het zo’n waarheid is, dat het hun God is.
zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Onvolledigheidsstellingen_van_G%C3%B6del
LikeLike
De verlichting zorgde voor het splitsen van geest en natuur.
Daardoor zijn er twee soorten gelovigen ontstaan:
– in de kerk, met het geloof in één transcendente eeuwige persoonlijke God. (de geest los van natuur)
– in de wetenschap, met het geloof in absolute eeuwige wetmatigheden van de natuur (de natuur los van de geest).
Een vriend van me noemt de verlichting het tijdperk van de grote verduistering. Een ander zei: door de verlichting is het verstand op hol geslagen en speelt de wetenschapper onverantwoord met de natuur, als een tovenaarsleerling die de doos van Pandora opent. De evolutie van de Ethica en het gevoel is achter gebleven bij de ontwikkeling van het verstand.
zie:
LikeLike
Jan, je beseft toch hoe beledigend je taalgebruik is voor mensen die met hun monotheistisch geloof in God ook in afgoden geloven? Niet dat je mij nu zo raakt -ik ben heel wat gewend- maar mensen in onze tijd met behoefte aan discussie en gezamenlijke theoretische en praktische zingeving kunnen met dit soort taal niet zo best overweg!
LikeLike
Mijn excuses als mijn bedoeling niet goed overgekomen is. Ik ben zelf voor een positieve dialoog en heb helaas niet begrepen hoe beledigend mijn opmerkingen over kunnen komen. Nogmaals excuses.
Ik werd n.l. in mijn hart pijnlijk gekwetst door deze zin. Ik werd verontwaardigd en verdrietig. Dat is de achtergrond van mijn reactie die ik zo stellig mogelijk maakte omdat deze opvatting zo algemeen is. Zo algemeen aanvaard is, dat de zon SLECHTS een kernfusie-reactor is, een lamp aan het firmament. Het is een soort super dogma tegenwoordig, zowel voor atheïsten als (mono)theïsten.
Daarom heb ik mijn opmerking verpakt met “zou volgens mij” en “velen mensen echter begrijpen niet”, juist om de persoonlijke context er af te halen. Ik dacht dat het dan niet beledigend zou zijn. foutje..
Een lamp is een door de mens samengesteld dood ding: alleen de materialen leven, waar het van gemaakt is. De zon is een zelf organiserend goddelijk organisme, in een ver evolutie stadium. Dat kan je geloven of niet. Dat maakt me niet uit. Maar het Goddelijke der natuur in volle overtuiging impliciet te kwalificeren als een dood ding….
Wat betreft het geloof in afgoden, als klein jongetje op de R.K. school, ging dat er bij al niet in. Afgoden zijn de goden van andere mensen. Daar hoort geen waarde-oordeel te bestaan dat de ene beter of slechter zou zijn dan de andere. Dat getuigt niet van respect. Je kan wel in dialoog gaan en aangeven dat er inconsequenties zitten in bepaalde meningen over bepaalde God(en) en dat je er niet zelf in gelooft.
Dat “negertjes” bekeerd moesten worden, dat begreep ik als 6-jarige ook niet. De neger-tovenaar was slecht volgens de leraren, maar ik vond dat de tovenaar de priester van de negertjes was. Ik vond en vind de missie in principe slecht.
Ik heb de leringen van hemel, hel en vagevuur en voorgeborchte goed in me opgenomen, maar op een afstandelijke manier en met een hele grote scepsis. Vooral dat voorgeborchte vond ik onzin. Een tijdelijke opslagplaats van mensen waar (de almachtige) God geen raad mee wist, bijvoorbeeld mensen die toevallig in een andere cultuur waren opgegroeid en nooit van Jezus hadden gehoord. Mochten ze wel van Jezus hebben gehoord en het niet volgen, dan gingen ze naar de hel.
Het meest rare vond ik het sacrament van het doopsel. Ik heb geleerd hoe belangrijk het was dat de baby gedoopt werd, anders kon die niet in de hemel komen. We leerden dat je zonder priester een nood-doop kon geven. Als de waterleiding was bevroren dan kon je een weinig sneeuw in je handen laten smelten. Het leven van de moeder was oninteressant: die had al een ziel. Bij de eerste ademtocht ontstond de ziel en als de baby maar één ademtocht had, dan kon je dopen en was het niet zo erg meer als die dood ging. Daarna zou de ziel oneindig leven.
Nu is iets volgens mij óf aan tijd onderhevig met begin en eind óf het is eeuwig, zonder begin en eind. Maar half-eeuwig: dat ging er mij op de lagere school al niet in. De desillusie was mijn eerste heilige communie: dan kon je met God praten. Dus met mijn ogen dicht sprak ik in gedachte met God en kreeg ik geen antwoord. Toen wist ik zeker dat er niets van klopte.
Misschien verklaart mijn geschiedenis mijn felle reactie.
Toevallig.
Ik heb gisteren uren ademloos zitten kijken naar de eerste 8 afleveringen van de Mahabharata. Ik heb er 94 gedownload. Ik werd ontroerd toen Kunti als 15 jarig meisje een mantra had gekregen als dank van een heilige voor haar toewijding en werk. Met die mantra kon ze gemeenschap hebben met elke God, die ze maar wilde. Als test of de mantra werkte nam ze Surya de Zon-God, vanwege het feit dat de andere goden onzichtbaar zijn. Toen verwekte de Zon-God bij Kunti een zoon Karna, die altijd gaf wat men hem vroeg: hij kon niemand wat weigeren. Hij werd geboren met een gouden borstplaat die straalde. Kunti behield haar maagdelijkheid. Toen kreeg ik tranen in mijn ogen: overal in de heilige boeken komt men hetzelfde tegen. Maar Kunti verborg de baby in een mandje en duwde die de rivier in. Dat is Hinduïsme van ver voor het jaar nul !!
Wat me opvalt is de grote tolerantie in het Hinduïsme, tot mijn verbazing gebruikt men daar ook de griek-romeinse god cupido functioneel tussen de eigen goden.
28:40 tot 38:30 het is een terugblik, dan gaat de film verder op haar huwelijksdag
Deze archetypische zaken hebben, volgens mij, een zeer grote zeggingskracht.
Nogmaals mijn excuses.
LikeLike
Jan, ik snap niet hoe imen met eenzelfde RKachtergrond en waarschijnlijk ook met eenzelfde soort opleiding en een zelfde soort wetenschappelijke achtergrond nu nog zo over de zon kan praten. Literair kan ik je met ‘lichtgevend bestaan’ etc best volgen, maar de afgod Zon, en die was toen echt dwingend aanwezig, uit de voorwetenschappelijke wereld vind ik, om tot een discussie te komen zeg ik het maar keihard: in onze wereld en met onze hersens “gezwijmel”,
LikeLike
Ach Jan en Joost toch…..wat jammer nou dat de uitwisseling hier op zo’n prettige site ( vind ik ) tussen jullie deze vorm aan neemt. Jullie weten dat ik geen wetenschappelijke achtergrond heb, wel is het R.K. nest mij niet vreemd. ( Jan, jouw ervaringen, zoals je die hierboven omschreef, raken me en je excuses vind ik groots ). Welke achtergrond of opleiding je ook hebt, maakt dat wat uit om te komen tot datgene wat je raakt, soms ten diepste, waar je blij van wordt in je leven, waar je je voeding vandaan haalt om het mysterie van het Leven te Leven?
Een ieder voegt zich toch met haar/zijn eigen verhaal in de grote stroom van de mensheid!
En zijn de vormen niet net zo veelvormig als de mensen zijn?
Net zo veelkleurig als de regenboog?
Ieder met een eigen verhaal, eigen kleuring en lading, eigen sterke en kwetsbare kanten, met eigen biografie en levenservaringen?
Toch die tent maar gaan bouwen, waar ik het elders over had.;-)
De wereld is immers mooi door haar verschillende landschappen en het leven is mooi door zijn vele wegen.
LikeLike
Bedankt Carla.
LikeLike
Natuurlijk is de wereld, ook al is het geen God of goddelijk, mooi en ik geniet met volle teugen van dat “geschenk”!
LikeLike
citaat van hierboven: “Volgens een verslag van Universiteit Leiden door Jan Wim Buisman was de Verlichting geen oorlog tussen rede en religie. Het stelt dat niet alle moderniteit seculier, laat staan atheïstisch is, ook al is voor Israel de Verlichting een in essentie seculiere stroming, de radicale, antigodsdienstige denkrichting zoals gepresenteerd door Spinoza.”
In de ethica van Spinoza kom ik tegen in het eerste deel: God. definitie 6:
Onder ‘God’ versta ik het volstrekt oneindige wezen, dat wil zeggen een substantie, uit een oneindig aantal attributen bestaande, waarvan ieder voor zich een eeuwig en oneindig wezen uitdrukt.
Hoe is het mogelijk dat men zijn denkrichting antigodsdienstig noemt? Ik heb zo mijn vermoedens….
Deze ‘God’ van Spinoza is wel wat anders dan het ‘seculiere’, wat men in algemene zin aanneemt als het filosofisch monistisch materialisme.
Volgens mij sluit deze ‘God’ aan bij de diepere essentie van alle religie’s in alle tijden. We zouden het eens over definities moeten hebben. Wat is nu eigenlijk seculier ?
LikeLike
Jan, Spinoza was inderdaad meer theïst dan atheïst, zie http://bit.ly/1boPG8q
LikeLike
Als vrijzinnige niet-wetenschapper, met de gebruikelijke kennis van de Bijbelse geschiedenis, probeer ik de Bijbel te lezen als een esoterisch geschrift. Het christendom kan dan verder bouwen op eerder bestaande vormen van religie, net als het Christendom zelf heeft gedaan. Mijn generatie behoeft dan de Christelijke cultuur niet weg te schuiven; dat is ook onmogelijk, want het zit in onze genen. Je kunt er wel anders naar leren kijken. Dat kan verhelderend werken. De verlichting kun je dan ook zo zien. Religie en natuur vormen beiden een mysterie. Wetenschap kan de natuur onderzoeken, en daar zijn we al heel ver mee. God onderzoeken lijkt me iets lastiger, dat blijft nog wel even een vermoeden. Morfogenetische velden misschien?
LikeLike