‘Geloof als keuze, als mogelijkheid van de vrije wil van de mens loopt het gevaar om onder een dikke stoflaag te verdwijnen: er dreigt een kostbare schat verloren te gaan en we kunnen er iets aan doen.’ Dit zei dr. Christa Anbeek in haar oratie Aan de heidenen overgeleverd afgelopen donderdag. ‘Overgeleverd zijn aan seculiere heidenen is een schraal perspectief.’
‘Wij leven in een tijd waarin religie voor velen onbegrijpelijk en betekenisloos is geworden. Menigeen beschouwt haar zelfs als verdacht en gevaarlijk. Hierdoor dreigt zij als keuzemogelijkheid uit beeld te verdwijnen. Ik pleit ervoor om religieuze levensoriëntatie als keuzemogelijkheid in stand te houden. Het moet mogelijk blijven om te kiezen voor geloof. De urgentie hiervan wordt ingegeven door de tijdelijkheid en vergankelijkheid van alles.’ (FD)
Christa Anbeek (1961) is sinds 1 september 2013 bijzonder hoogleraar Remonstrantse theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam namens de Remonstrantse Broederschap, een geloofsgemeenschap die zich inzet voor een vrij en verdraagzaam christendom. Op 16 oktober hield Christa Anbeek haar oratie aan de VU. Zij is de eerste vrouwelijke hoogleraar remonstrantse theologie sinds de start van deze opleiding in 1634.
‘Veel mensen stellen tegenwoordig zelf hun levensoriëntatie samen, waarbij tal van keuzemogelijkheden, ervaringsgerichtheid en zoekgedrag kenmerkend zijn. Op het moment dat iemand wordt geconfronteerd met kwetsbaarheid en eindigheid kan dit individuele zoeken een zware opgave zijn, vooral omdat de levensbeschouwelijke taal meer en meer verdwijnt en mensen steeds meer psychologische en medische invalshoeken kiezen waar ze geen antwoord vinden op vragen als ‘Is er iets na de dood?’ Gelukkig zijn er hulpbronnen als boeken en cursussen die mensen kunnen raadplegen, waarbij de filosofisch georiënteerde levensadviezen, zoals de levenskunst, populairder zijn dan de theologische.’ (VU)
Volgens Anbeek moeten mensen concrete ervaringen met kwetsbaar leven als uitgangspunt voor theologische reflectie nemen; dienen thema’s uit de christelijke systematische theologie en belangrijke inzichten uit andere religies consequent terug worden vertaald naar de achterliggende menselijke ervaringswerkelijkheid; en moeten zij verbindingen zoeken tussen hedendaagse ervaringen met kwetsbaar leven en de ervaringswerkelijkheid die achter religieuze tradities schuilgaan.
‘Zo ontstaat er een theologie die weer bestaat uit reflectie op fundamentele levensvragen, waar Anbeek in haar oratie diverse voorbeelden van geeft.’ (VU)
Zie: Religie stelt vragen die de dagelijkse routines overstijgen
en: Theologie die weer bestaat uit reflectie op fundamentele levensvragen
De oratie van Christa Anbeek (foto: human.nl) verschijnt ook als boek in een bewerkte versie bij Uitgeverij Ten Have. Eerder schreef zij onder meer Overlevingskunst – Leven met de dood van een dierbare (2010).
Samen met Ada de Jong is zij ook de auteur van de bestseller De berg van de ziel – Persoonlijk essay over kwetsbaar leven (2013).
Aan de heidenen overgeleverd – Hoe theologie de 21ste eeuw kan overleven | Christa Anbeek | Ten Have| € 11,95 euro | Ook als e-book leverbaar
GODENENMENSEN 
Religie dreigt als keuzemogelijkheid uit beeld te verdwijnen. Wat is dat toch voor hardnekkig gerucht? Deze week werd door Paas en Peels weer eens bevestigd dat 80% (!) van alle mensen op de een of andere manier religieus genoemd kan worden. Die hele seculering valt dus eigenlijk reuze mee. Bestaat ie eigenlijk wel? vraag ik me weleens af.
LikeLike
@Lucas, je hebt gelijk – ik denk dat de angst eerder ligt bij kerken en soortgelijke instituties die hun ‘leden’ en masse verliezen; ‘twitterkerken’ en ‘onlinegeloof’ zijn ook schraal. De theologie probeert hierop een antwoord te vinden en ik denk dat dat ligt in het vrijzinnige geloven.
LikeLike
Secularisering dus. Ja Paul, daar zit de pijn. Maar er is niets om ons zorg over te maken. Hoe minder instituties hoe beter. We hebben geen politiek nodig om ons te besturen, geen scholen om te leren en geen kerken om te geloven. Toch merkwaardig dat je kan afstuderen op zo’n stelling.
LikeLike
Ik dacht juist dat “aan de heidenen overgeleverd”, een zeer rijk perspectief is. Dankzij de kerstening van de heidense feesten is het christendom in het verleden juist zo sterk gegroeid. Naadloos werd aan de bestaande verering van een heilige boom of de winter zonnewende, de sol invictus, de een of andere heilige geplakt of mythe van de geboorte van Jezus: het licht in het duister geplakt.
Maar ik snap wel waarom Christa dat zegt. Het komt omdat ze waarschijnlijk een bepaald beeld heeft van heidenen dat niet zo positief is als het beeld van gelovigen. Jammer, dan kan je niets leren van heidenen en hun religiositeit, of geloof zoals die ook heden ten dage in subculturen bestaan.
Ik zie juist overvolle zalen bij spirituele café’s. Zelfs een herleving van de verering van engelen en aartsengelen en de behoefte aan wierook en kaarsjes of aan figuren zoals theatrale genezers met magische krachten.
Christa zegt o.a. “dienen thema’s uit de christelijke systematische theologie en belangrijke inzichten uit andere religies consequent terug worden vertaald naar de achterliggende menselijke ervaringswerkelijkheid”.
Misschien kan het ook andersom, en de systematische theologie even vergeten. De menselijke ervaringswerkelijkheid als uitgangspunt nemen?
LikeLike
Religie en theologie gaan over immateriële zaken. Hoe kun je dit uitleggen aan mensen die alleen in de tastbare materie willen geloven? Het hele leven gaat over rouwverwerking, mensen en zaken die je in de loop van je leven kwijt raakt. Vraag maar aan ouderen, chronisch zieken en gehandicapten. Door de secularisering zijn we ons geestelijke huis en het dak boven ons hoofd kwijtgeraakt. Hoe bouwen we een nieuw huis op waarin we ons thuis kunnen voelen? Wat kan de Christelijke filosofie/cultuur daar in betekenen?
LikeLike
Waarom toch zo defensief? Ik voel me aan geen enkele “heiden”( wat een oud, vervelend woord!) overgeleverd. Als die zgn “heidenen” ben ik ook zinvol bezig met mijn keuze in het aanbod aan zingeving. Zij maken hopelijk vrij en verantwoord hun keuze, ik maak hopelijk vrij en verantwoord mijn keuze voor geloof. Hopelijk leren we ook om in dialoog te blijven over de argumenten van onze keuze..en in ieder geval zullen we samen zinnig moeten samenwerken. Want welke keuze we ook maken, die geschiedt inderdaad binnen ons gemeenschappelijk “kwetsbare leven” en binnen onze gemeenschappelijke “ervaringswerkelijkheid.
LikeLike
Ik vermoed dat we in een overgangsfase zitten.
Van een periode waarin geloof, kerk en dus ook de theologie een grote invloed had in het maatschappelijke verkeer, groeien we langzaam maar zeker uit die verbanden. Kerken lopen leeg. Daar ligt m.i. niet alleen secularisatie, of alleen maar oog voor materie, aan ten grondslag maar ook de ontwikkeling ( emancipatie ) van de mens . Deze heeft immers meer dan ooit toegang tot informatie op alle gebieden, dus ook op religieus gebied.
Misschien moeten we woorden als God, kerk, geloof maar eens een poosje in de koelkast zetten. Om los te kunnen komen van de oude beelden die deze woorden in zich dragen en oproepen. Vaak, te vaak gekoppeld aan dogma’s waardoor juist de vrije wil is onderdrukt.
Misschien moeten we maar eens een tent, tochtig misschien en bij harde wind wat instabiel, ergens neer gaan zetten met een bordje: Welkom aan jou en jou en ook aan jou.
( Heiden, Christen, Jood, Boeddhist, Islamiet , en wie dan ook )
Ga zitten en vertel je verhaal. Er wordt geluisterd. We gaan zingen en maken muziek, zijn stil en breken het brood voor onderweg.
Want voor sommige zou de reis wel eens wat lang kunnen zijn.
We schenken wijn om warm te blijven, om van binnenuit te gaan gloeien.
Eerst was er de ervaring en toen pas de woorden.
Van daaruit ontstaat m.i. als vanzelf een ‘theologie’ die wordt verstaan. En zijn we ‘overgeleverd ‘ aan elkaar i.p.v. aan een categorie. En wie weet….pakken we dan wel weer die oude boeken met die mooie verhalen, van overal van de wereld, er bij. Om te lezen van ooit en toen.
En wie weet…….horen we een klop aan de binnenkant van de koelkastdeur. God wil eruit om bij ons te komen zitten. En ook Zij vertelt haar verhaal.
Wie droomt er met me mee?
LikeLike
Jan,
allerlei christelijke feesten bevatten zo meen ik allerlei ‘heidense’ symbolen (ik vind het woord heiden helemaal fout, was dat van oorsprong minderwaardig bedoelt?),
de kerstboom met ballen en verlichting staat voor het aankomende licht (de lente) en bloesems van de vruchten der bomen, de piek symboliseert de ‘vruchtbaarheid’. Waar de Paashaas voor staat is me onduidelijk. Maar zo zie je hoe allerlei symbolieken door elkaar heen lopen, en in christendom worden gevierd.
LikeLike
Zonde van het geld dat hieraan uitgegeven wordt. Haar boek is meer dan genoeg. Er zal op ten duur ook wel een dikke laag stof op komen liggen.
Groet,
Robert Kruzdlo
LikeLike
Zeer juist, Theo, wat ik bedoel is dat de mens in deze tijd, nog echt wel het gevoel voor de essentie van die feesten heeft. Die feesten die aansluiten bij het symbolistisch gevoel ondanks het logische “verlichtings-denken”. Dat “natuur-gevoelsmatige-irrationele” kant blijft een belangrijk deel van de mens. Dat is ook het beste “doorontwikkeld” Misschien is het wel belangrijker dan zijn logisch denken. Dat levert o.a. ook atoombommen op. En het gevoel, levert meer harmonie met de natuur.
Het vreemde is, dat de sol invictus: “de onoverwinnelijke zon” en de geboorte van Mitras op 25 dec oorspronkelijk rechtstreeks in verband stonden met het ervaren, door indrukwekkende rituelen. Soldaten in catacomben en met wierook in Rome rond het jaar nul: geen rationele theologie maar gevoel voor de tijd van het jaar.
Dat zit me wel een beetje dwars, als mensen enkele vrije dagen hebben bij Kerstmis en dan in die donkere dagen als familie’s bij elkaar komen en bij de kerstboom gezellig samen zijn…aansluiten bij de religieuze werkelijkheid van het eenheidsgevoel….een tijd van stilstand en reflectie..dan zijn er altijd van die betweterige dominees, die waarschuwend de vinger opsteken: “Jullie weten niet wat het kerstfeest is!”.
Dat terwijl hij zelf niet weet dat de geboorte van Jezus een mythe is, gepikt van de Mitras verering die weer gepikt is van de Perzische Mitra: de God van de Zon. Die weer gebaseerd is op esoterische inwijdingen van mensen die nog het goddelijke in zichzelf beleefden hun pantheïsme in werkelijkheid ervoeren. Daar waarvan de getuigenis nu een taboe is, omdat God en de natuur gesplitst zijn.
LikeLike
Dit vind ik wel leuke ideën. Ook het idee van een Godin. Een vrouwelijke God. Niet zozeer als sexuele partner, maar meer als Moeder van een groot gezin. Al jouw kinderen zijn verschillend, maar het zijn wel jouw kinderen, die je wilt voeden en beschermen. Ik droom mee
LikeLike
Fijn Corrie,
Wanneer een mens alleen droomt, blijft het een droom.
Wanneer mensen samen dromen, dan kan die droom werkelijkheid worden.
(Dom Helder Camara)
LikeLike
Isis (Grieks) of Aset (Egyptisch Au Set) is de naam van een van de belangrijkste godinnen van de Egyptische mythologie, een typische Moedergodin en symbool van vruchtbaarheid.
zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Isis_(godin)
En ik moet echt me inhouden om niet te huilen als ik Sarastro het lied “Oh Isis und Osiris” hoor zingen uit de Opera “Die Zauberflöte” van Mozart.
Vrij normaal toch hè, om eerst met de vrouwelijke Godin Isis te beginnen en dan pas Osiris noemen? Geniet even met me mee:
Mozart, als vrijmetselaar, geeft in deze opera geheimen van de inwijding als vrijmetselaar. Ik heb over de achtergronden en de symboliek in deze opera, juist over man-vrouw en godin-god geschreven. CC: Carla en Corrie !!
LikeLike
oja, vergeten, hier kan je het lezen over de man-vrouw, Godin-God:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Zauberflote
In de droom kunnen we een grotere werkelijkheid ervaren. Ik droom ook mee hoor !!
Er is ook nog een duet met dit thema in die Opera: “Man und frau und frau und man ( ! ), reichen an, die Godheit an”. Daarvan kan je ook dromen….er zitten veel lagen in, het is volgens mij ook letterlijk zo. Er zit ook een partnerruil in dit duet: Papageno en Pamina….met een droombeeld .. voel maar in.
LikeLike
foutje het Is Man und Weib en niet Man und Frau ! in het duet “Bei Männern welche Liebe fühlen” sorry
LikeLike
Misschien doet het vrijzinnige van Anbeeks gedachte de stof flink opwaaien, Robert. 😉
LikeLike
Dank je wel Jan m.n. voor de prachtige muziek. Mooi te lezen dat je ook mee droomt. Dan zijn we hier in elk geval al met z’n drietjes. 😉 Mooi getal !
Nu op naar de praktijk. 😉
LikeLike
Ik heb nog een tijdje zitten ‘broeden’ over die ‘seculiere’ heidenen in relatie tot de vrouwelijke Godheid.
Ik heb me herinnerd ooit eens een lezing gehoord te hebben dat de drie-eenheid God de Vader, Godin de Moeder en God de zoon zijn. Dat sluit aan bij het gevoel en ook bij het verstand van de mens, het is logisch en het komt ook zo voor in verschillende (heidense?) religie’s.
Alleen in het Christendom is die God de moeder weggemoffeld, op de derde plaats gezet en van naam veranderd in “de heilige geest”. De lezing ging verder… dat de “gewone gelovigen” op grond van hun “religieus gevoel” de Godin de moeder miste, en daarvoor in de plaats de mens Maria maar namen als de Moeder van God dus. De christelijke kerkleiding heeft dit in de voorbije eeuwen niet tegen kunnen gaan, hoewel ze het geprobeerd heeft. aldus de lezing. De mensen blijven dromen ! vanuit de diepe lagen van de archetypische werkelijkheid. Er is veel te zeggen en te dromen over de moeder Godin. De warmte van de slaap, de broedende veilige duisternis, de emotionele veranderlijke Maanfase’s en de eb en de vloed, moedertje aarde.
Het is in ieder geval gebleken dat beeldjes van Isis met Horus op schoot, aangezien zijn voor Maria met Jezus. (Oude Egypte bakermat van het jonge Christendom: dr. Tjeu v.d. Berk)
Woensdagavond 30 okt. ga ik in Meerssen naar een lezing daarover van Tjeu.
LikeLike
De moeite waard! Ik was er 2 jaar geleden, zie: http://wp.me/p1RJ2T-eo
LikeLike
Jan, alvast een voorproefje.
Geniet er van 30 oktober.
Het boek ligt nog op mijn stapeltje, ‘to do’!
LikeLike
Carla (en Jan),
ik vind mythes interessant,
maar wanneer je nu heel het christendom terugvoert tot een mythe, wordt het m.i. wel héél leeg.
LikeLike
@Theo Er zijn verschillende betekenissen aan het woord “Mythe”. zie
https://nl.wikipedia.org/wiki/Mythe met drie blauwe bolletjes aangemerkt.
Als je spreekt over de leegheid als het christendom een mythe zou zijn dan spreek je over een mythe als fictie. bolletje 3
Maar de betekenis die v.d. Berk aan het woord “Mythe” geeft is (volgens mij) die van het (be)leven van een bewustzijnstoestand met een werkelijkheid die onze “gewone” werkelijkheid overtreft, meer dan bolletje 2 dus. Gezien zijn boeken over het numineuze en mystagogie.
Ik heb hem eens vol overgave horen vertellen over de archetypische betekenis van de (verschrikkelijke grote angstaanjagende) wolf uit sprookjes die hij had als kind, en de volkomen desillusie toen hij eens in de dierentuin een magere hond zag lopen in een hok, terwijl zijn vader hem probeerde duidelijk te maken dat het een wolf was. Hij bewees dat door op het bordje te wijzen en daar stonden de letters: W O L F, dus het was waar!
Dat was meteen een bruggetje naar drie verschillende bewustzijnstoestanden die hij onderkent: het symbolische, de zintuiglijke en de abstracte. In de droom en in de kinderziel speelt zich een grotere werkelijkheid af, dan in de zintuiglijke volwassen wereld.
Vandaar dat Carla, Corrie en ik dromen van de Godin die haar plaats die ze toekomt op de hoogste troon, ook in deze cultuur en in deze tijd weer mag innemen.
Weet je, dat zelfs de tijd Cronos buigt voor de ervaringen die in Hypnos, de slaap, plaatsvindt? Dat is te ervaren, echt, als je niet bij voorbaat precognitie verwerpt en open staat voor je dromen. Een grotere werkelijkheid opent zich zegt Jung, die v.d. Berk heel diep bestudeerd heeft, ook de alchemie. (zie zijn boek over Die Zauberflöte)
Als het christendom een Mythe in die zin mag zijn, dan is het christendom JUIST vanwege de Mythe hier en nu in het leven levend: de christuskracht in je hart. Dan vinden er vandaag de dag dus inwijdingen plaats, vergelijkbaar met die van Saulus op reis naar Damascus, of in het oude Egypte, of In Indië of bij de indianen of waar en wanneer dan ook.
LikeLike
Bedankt, leuk Carla.
LikeLike
Beste Jan en Theo,
Jan, in je antwoord aan Theo, schrijf je o.a. dat ik droom van de Godin……enz. Ik vermoed dat de laatste zin van mijn bijdrage van 21 okt. 15:38, daar aanleiding toe heeft gegeven. 😉 Ik bedoelde het ietsje anders. Ik droom van een wereld zoals ik die omschreef in diezelfde bijdrage. Dat neemt niet weg dat ik mij graag laat inspireren door de Mythologie.
Theo, ik begrijp je opmerking ( 21:47 uur ) goed. Echter het woord mythe, wordt maar al te snel gewogen als ‘niet waar’. Zelf ben ik daar anders naar gaan kijken en ervaar het als een waardevolle bijdrage om buiten ‘de lijntjes te gaan kleuren’. ( lees: leven! )
Daar heeft het boek ‘ Leef je eigen mythe ‘ ( Harm Knoop ) en vele anderen een bijdrage aan gegeven. En daardoor is tevens mijn kijk op het Christendom niet leger maar voller, beter gezegd, rijker van geworden. Ik beperk mijzelf overigens niet tot het Christendom maar weef vele draden van religieuze stromingen ( en hun mythen ) tot een stof waar mijn ziel van gaat zingen. Nog even terug naar mijn droom……dat elke mens de tent verlaat met een zingende ziel.
LikeLike
Dat modern wetenschappelijk denken levert gelukkig ook heel wat positiever zaken op dan een atoombom! En met al je “harmonie met de natuur” onze milieuwetenschappen leveren heel wat concretere oplossingen om te zorgen voor ons zo belangrijke milieu.
PS De historische Jezus is al lang een historisch bewezen feit. Zijn geboorteverhalen zijn het toen gebruikelijke oude joodse literaire genre geboorteverhalen, waarvan literaire wetenschappen al bijna een eeuw geleden op de hoogte zijn.
LikeLike
Beste Joost, ik ken je opvatting over Jezus. De wetenschappen waar je naar verwijst zijn volgens mij bevooroordeeld. Jezus was toen een veel voorkomende naam. Er zal er wel één of meer met een charisma hebben tussen gezeten. Die kunnen als rolmodel gebruikt zijn. Maar de verhalen van de bijbel geloof ik niet in historische zin. Ik hoop niet dat ik je daar mee kwets. Ken je het boekje Valsheid in geschrifte van Jacob Slavenburg? Geen domme jongen hoor die Jacob. Hij gelooft overigens wel in Jezus, maar dan wel met als enig argument een niet zo lang geleden kistje met enkele inscripties. Andere bewijzen gelooft deze deskundige niet. Dat heb ik persoonlijk van hem gehoord. Dus een onderzoeker die het echt wel in Jezus wil geloven en met een mager bewijsstuk komt met een zeer verdachte statistische interpretatie over het voorkomen van namen.
De huidige millieu-wetenschappen krijgen geen voet aan de grond in het atheistisch-commercieel-concurrentie-kapitalistisch denken in deze cultuur. Groene stroom en CO2 handel is mijns inziens oplichterij. Alleen de wereld zien als goddelijk en uitgaan van samenwerking en broederschap in plaats van concurrentie en winstoptimalisatie zou kunnen werken. We zouden weer met vrijheid-gelijkheid-broederschap dienen te beginnen.
Maarre, ook de christenen kennen toch zo iets als rentmeesterschap, bij afwezigheid van een schepper-God en het het geloof in een vrije wil? Ik merk er niet veel van. De kleine christelijke politieke partijen doen ijverig mee om een regering in het zadel te houden die bijna geen steun meer heeft van het volk en die allerminst aarde-vriendelijk is. En het CDA wil zelfs nog meer kapitalisme en marktwerking: de nieuwe God in Europa.. het Geld.. Daar gaat de discussie steeds weer over.
o.k. we zijn het erg oneens! Het zij zo.
LikeLike
Mijn lieve goede zwaar katholieke moeder had de grootste theoretische moeite met de kinderen van de kleinkinderen die niet meer gedoopt waren. Zij noemde ze “heidenkiendjes”. Met datzelfde massieve katholieke geloof had zij praktisch echter opvallend geen enkele moeite om die “heidenkiendjes” thuis als alle kinderen en kleinkinderen in haar armen te sluiten. Met grote bewondering zag ik dat gebeuren en hoop dat ik als die moeder van mij met mijn toch veel wendbaarder geloof ook spontaan al die “heidenen” in de armen kan sluiten!
LikeLike
Mooi, Joost.
LikeLike